Opis rośliny

Pokrój
Osiąga wysokość 100 cm.

Łodyga
Wzniesiona, rozgałęziona, gruba, kanciasta.

Liście
Ulistnienie skrętoległe, liście duże, o podługowato-lancetowatym kształcie, zaostrzone, o długości do 25 cm. Niemal wszystkie liście siedzące, zbiegają po łodydze wzdłuż całego międzywęźla.

Kwiaty
Fioletowe (wyjątkowo białe), zwisające, miododajne, dzwonkowate, zebrane w sierpowatą szypułkę. Korona ma 5 płatków.

Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki. Rozłupki są błyszczące, gładkie lub drobno pomarszczone i przyrośnięte do dna kielicha.

Korzeń
Gruby, pionowy, silnie rozgałęziający się, czarnofioletowego koloru, często burakowato zgrubiały. Osiąga długość 30 cm.

Występowanie
Występuje w prawie całej Europie, Azji i wschodniej części Syberii. W Polsce pospolita nad brzegami wód, przy rowach, kanałach, zaroślach i mokrych łąkach w rejonie niżu i podgórskim. Wymaga wilgotnego podłoża oraz żyznej gleby.

Właściwości żywokostu lekarskiego

Przewód pokarmowy

Choć żywokost stosowany doustnie powinien być z dużą ostrożnością, to nie można mu odmówić ściągających i powlekających właściwości. Ma korzystny wpływ na błony śluzowe żołądka i jelit oraz hamuje ich proces zanikowy u osób starszych. Zmniejsza lub nawet hamuje mikrokrwawienia uszkodzonych naczyń włosowatych przewodu pokarmowego, łagodzi stany zapalne, a także stymuluje proces bliznowacenia ubytków spowodowanych wrzodami. Pomocniczo wspiera leczenie wrzodów (w tym żołądka i dwunastnicy), łagodzi nieżyt błon śluzowych przewodu pokarmowego, uszkodzenia i mikrokrawienia, również te spowodowane toksycznymi związkami (w tym leki i substancje żrące), a także łagodne stany zapalne w obrębie jamy ustnej, gardła oraz krtani, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. [1]

Kontuzje

Zewnętrznie stosowany jest przede wszystkim w postaci maści. Wyciągi z korzenia zwiększają liczbę leukocytów oraz pobudzają mechanizmy obronne, które przyspieszają wypełnianie ubytków kostnych po złamaniach. Ponadto ułatwiają tworzenie się ziarniny w ubytkach skórnych oraz dzięki obecności alantoiny, stymulują regenerację tkanek i przyspiesza tworzenie się naskórka. [2] Przynosi ulgę w razie stłuczeń, zwichnięć, łagodzi złamania niewymagające zakładania gipsu, złamane żebra lub kość ogonową, kontuzje sportowe i wypadki, także u dzieci powyżej 3 roku życia. [4] Wspiera leczenie trudno gojących się ran, oparzeń, odmrożeń, owrzodzeń żylakowych nóg, a także owrzodzeń troficznych (również tych długotrwałych i odpornych na leki). Niweluje także krwiaki, egzemy, łuszczycę, pomaga również w przypadku narośli skórnych i łagodzi dolegliwości związane z ostrogą i halluksami. [2] Co więcej, lekarze oraz pacjenci ocenili ogólną skuteczność preparatu żywokostu znacznie wyżej niż skuteczność żelu diklofenak. [3], [4]

Oprócz korzeni żywokostu, wszystkie części rośliny wyrastające nad ziemią oraz liście są wykorzystywane do celów leczniczych. Wskazania, dla których przeprowadzono randomizowane badania kliniczne maści zawierających tego rodzaju ekstrakty, obejmują gojenie się ran, bóle mięśni, ostry zespół ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego i ostre zniekształcenia stawów skokowych. [5] Pod kątem gojenia ran badano preparat z ziela żywokostu do stosowania miejscowego zawierający 10% substancji czynnej z nadziemnych części żywokostu. Lekarze ocenili skuteczność jako dobrą do bardzo dobrej w 93,4% przypadków. Nie zaobserwowano również żadnych działań niepożądanych ani problemów z tolerancją leku. Te same środki polecane są również dzieciom pod kątem leczenia ostrych i tępych urazów, takie jak stłuczenia, naciągnięcia i zniekształcenia. [6], [8]

Stany zapalne i znieczulenie

Obecne w surowcu saponiny i garbniki wykazują działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Łagodzi stany zapalne ścięgien, mięśni, szpiku kostnego oraz wokół złamanych kości, a także niweluje bóle mięśni, uciążliwe bóle pleców, bolesne zmiany zwyrodnieniowe (w tym bolesne zwyrodnienia stawów), kontuzje, opuchlizny oraz obrzęki. Dodatkowo polecany jest w kuracjach zwalczających artretyzm, reumatyzm i zapalenie żył. Ponadto wykazuje właściwości nawilżające i chroni przed powstawaniem poparzeń słonecznych. [4], [7]

Badania nad ekstraktami z ziela żywokostu potwierdziły, że ból mięśni okazał się najbardziej podatny na leczenie kremem. Obrzęk i przeciążenie również dobrze reagowały. Zabieg był mniej skuteczny w walce z bólem towarzyszącym osteoporozie. [8]

Nowotwory

Składniki antyoksydacyjne znajdujące się w żywokoście pomagają eliminować obce substancje z organizmu oraz zapobiegają śmierci komórek. Dzięki przeciwutleniaczom, które eliminują wolne rodniki, może on mieć też działanie przeciwnowotworowe, zwłaszcza w przypadku raka skóry. [1] Natomiast witamina C wzmacnia organizm, przeciwdziała osłabieniu i wspomaga wytwarzanie kolagenu. [3]

[1] Źródło: Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania korzenia Symphytum officinale L. – przegląd danych literaturowych, 2021
[2] Źródło: Praktyczne zastosowanie leków ziołowych w dermatologii, 2002
[3] Źródło: Comparative Assessment of Phytochemical Profiles of Comfrey (Symphytum officinale L.) Root Extracts Obtained by Different Extraction Techniques, 2020
[4] Źródło: Comfrey: A Clinical Overview, 2012
[5] Źródło: Beinwellsalbe bei stumpfen Traumen und Muskelschmerzen, 2006
[6] Źródło: A Symphytum officinale Root Extract Exerts Anti-inflammatory Properties by Affecting Two Distinct Steps of NF-κB Signaling, 2019
[7] Źródło: Beinwell – Stand der klinischen Forschung, 2007
[8] Źródło: Effects of Symphytum ointment on muscular symptoms and functional locomotor disturbances, 2000

Rośliny o podobnym działaniu

Krwawienie z przewodu pokarmowego – Krwawnik pospolity
Stłuczenia – Kasztanowiec zwyczajny
Znieczulenie – Aloes
Osłabiona odporność – Kozieradka pospolita

Przeciwwskazania do stosowania żywokostu

Nie stosować maści na rany otwarte ze względu na szkodliwe substancje zawarte w surowcu. Nie stosować dłużej niż 4 do 6 tygodni, a także w przypadku ciąży i karmienia piersią.

Żywokost zawiera kilka alkaloidów pirolizydynowych (symfitynę, echimidynę, symglandynę i likopsaminę), które są toksyczne i mogą powodować zespół niedrożności zatok (wcześniej nazywany chorobą zarostową żył) oraz ciężkie uszkodzenie wątroby. Wykazano, że żywokost powoduje podobne uszkodzenie wątroby u zwierząt laboratoryjnych i jest również powiązany z rakiem wątroby. Produkty żywokostu są sprzedawane jako herbaty ziołowe, proszki korzeniowe i kapsułki. Żywokost doustny został zakazany lub objęty ograniczeniami w większości krajów, ale formy miejscowe (maści, kremy i mazidła) są dostępne i reklamowane jako przydatne w leczeniu skręceń i złamań kości. [1]

[1] Źródło: LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury, 2017

Pozyskiwanie

Jesienią wykopujemy 2-letni korzeń i oczyszczamy go z ziemi. Odcinamy naziemne oraz zdrewniałe, sczerniałe części i dokładnie myjemy całość. Kroimy na małe kawałki i suszymy w suszarni (50 stopni) lub piekarniku rozgrzanym do 40 stopni. Przechowujemy w suchym, ciemnym miejscu, ponieważ szybko wilgotnieje. Najlepiej w papierowych torebkach lub płóciennych woreczkach.

Składniki aktywne

Alantoina – 1%
Substancje śluzowe – do 15% (glukuronomannany)
Garbniki – około 2% (bez działania ściągającego)
Kwasy polifenolowe – kwas kawowy, chlorogenowy, litospermowy, dwugalusowy
Alkaloidy (do 0,32%) – wirydyfloryna, echinatyna, symfytyna, echimidyna, likopsamina
Trójterpeny – izobauerenol
Beta-sytosterol
Związki cukrowe
Asparagina
Sole mineralne – duża ilość krzemu

Przepisy z żywokostu lekarskiego

Maść żywokostowa

Dawkowanie:

Stosować w miarę potrzeby.

Przygotowanie:

½ szklanki świeżego lub 3 łyżki suszonego korzenia, 1 łyżka suszonych kwiatów arniki, 1 łyżka suszonego nostrzyka żółtego, kostka smalcu wieprzowego.

Smalec rozpuszczamy w kąpieli wodnej i dodajemy rozdrobnione korzenie żywokostu oraz resztę ziół. Mieszamy drewnianą łyżką i gotujemy na małym ogniu przez 5 godzin. Następnego dnia czynność powtarzamy, a całość przecedzamy przez gazę, wyciskając przy tym zioła. Maść przelewamy do wyparzonych słoików i odstawiamy do zastygnięcia.

Nalewka z żywokostu