Szałwia lekarska

Morfologia

Właściwości szałwii lekarskiej

Drobnoustroje, znieczulenie i stany zapalne

Szałwia zawiera garbniki, gorycze oraz olejek eteryczny, które razem wykazują silne działanie antyseptyczne. Z kolei, dzięki flawonoidom i terpenom łagodzi stany zapalne zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie (w tym przypadku najsilniejsze działanie wykazuje ekstrakt chloroformowy) oraz działa przeciwbólowo [1]. Olejek eteryczny oraz ekstrakt etanolowy działa silnie bakteriobójczo i bakteriostatycznie wobec bakterii Gram-dodatnich oraz tych odpornych na działanie antybiotyków. Hamuje rozwój bakterii odpowiedzialnych za choroby jelit u człowieka, w tym pałeczkę okrężnicy, paciorkowca kałowego i kilka gatunków salmonelli i gronkowców. Zwalcza laseczkę woskową i sienną, Bacillus megaterium, Listeria monocytogenes i Staphylococcus epidermidis i wiele innych. [1], [8] W przypadku bakterii Gram-ujemnych, skuteczny jest tylko olejek eteryczny. Szałwia wykazuje również działanie przeciwwirusowe i przeciwmalaryczne. [9] Do tego działa ściągająco i wykrztuśnie, przez co zalecany jest jako środek wspomagający w leczeniu grypy i przeziębienia. [1]

Nowotwory

Wiele badań przeprowadzonych pod kątem przeciwnowotworowych właściwości szałwii, potwierdza jego cytotoksyczne, antyproliferacyjne i antyangiogenne działanie. [2] Ekstrakty zapobiegają fazom inicjacji raka jelita grubego, hamują rozwój raka piersi, gruczolakoraka szyjki macicy, wyspiaka, raka krtani i płuc, czerniaka, raka płaskonabłonkowego jamy ustnej oraz ludzkiego glejaka wielopostaciowego. [3], [5] Ponadto, zawarty w surowcu kwas rozmarynowy hamuje wzrost ludzkich komórek nowotworowych, w tym gruczolakoraka piersi, raka okrężnicy, przewlekłej białaczki szpikowej, raka prostaty oraz raka wątrobokomórkowego i drobnokomórkowego płuc. [4] Z kolei olejek eteryczny szałwii redukuje mutacje Escherichia coli, a także grzybów Saccharomyces cerevisiae. [6]

Nadmierna potliwość i menopauza

Szałwia (zwłaszcza wyciąg alkoholowy) skutecznie reguluje nadmierną potliwość, blokując nerwowe zakończenia gruczołów potowych i pomaga w dolegliwościach towarzyszących klimakterium. Wyciągi z surowca hamują obfite pocenie różnego pochodzenia, np. na tle gruźlicy, nadczynności tarczycy, pobudliwości nerwowej oraz zatruć. Do tego reguluje procesy wynikające z zaburzeń równowagi hormonalnej. [14] Wyciąg z szałwii łagodzi objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca, nocne poty, kołatanie serca, bóle mięśni i stawów, depresja, lęk, zaburzenia snu i pożądanie seksualne, a także łagodzi bóle menstruacyjne i wspomaga kuracje regulujące miesiączkę. Ponadto napar z szałwii zalecany jest w celu ograniczenia laktacji oraz zmniejszenia samoczynnego wypływu pokarmu. [13]

Przewód pokarmowy

Wysoka zawartość garbników oraz goryczy pozytywnie wpływa także na metabolizm, pracę układu pokarmowego oraz hamuje silny wzrost flory bakteryjnej. Łagodzą stany zapalne i nieżytowe, zwalczają wrzody usprawniają procesy trawienne, pobudzają wydzielanie soków żołądkowych oraz nieznacznie żółci, a także działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit. [5] Ułatwia przyswajanie pokarmów, łagodzi biegunkę, niestrawność (dyspepsję) po ciężkim i tłustym posiłku, zwalcza zgagę, wzdęcia oraz poprawia apetyt. [1]

Cukrzyca, cholesterol i stres oksydacyjny

Badania potwierdzają, że ekstrakty z liści szałwii wykazują działanie przeciwcukrzycowe. Obniżają one poziom cukru we krwi, trójglicerydów i cholesterolu gdy podane zostaną 2 godziny po posiłku u pacjentów z hiperlipidemią i cukrzycą. [12] Mają także mają praktyczne znaczenie w leczeniu lekkich, początkowych przypadków cukrzycy. Wykazano, że działanie szałwii na poziom lipidów jest również zauważalny u zdrowych osób bez cukrzycy. Surowiec może być cennym środkiem w leczeniu dyslipidemii u pacjentów wysokiego ryzyka, w tym osoby z cukrzycą i hipercholesterolemią. [7] Do tego wykazują aktywność porównywalną ze standardowym lekiem przeciwcukrzycowym – Glibenklamidem. Szałwia wykazuje również silnie działanie przeciwutleniające, które jest 15-20 razy większe niż w przypadku stosowania Troloxu – syntetycznej witaminy E. [7]

Układ nerwowy i funkcje poznawcze

Z kolei inne badania kliniczne potwierdzają, że szałwia poprawia wydajność poznawczą zarówno u zdrowych uczestników, jak i pacjentów z zaburzeniami poznawczymi lub demencją. Aromat olejku eterycznego stymuluje funkcjonowanie układu nerwowego poprawiając wydajność pamięci prospektywnej u osób zdrowych.  Surowiec działa łagodnie uspokajająco i nasennie oraz pomaga zapanować nad wahaniami nastroju i łagodzi zespół napięcia przedmiesiączkowego. [10] Poprawia nastrój, łagodzi stres, zwiększa wydajność pamięci, a także powoduje wzrost zdolności skupienia uwagi. Natomiast ekstrakt etanolowy poprawia pamięć i koncentrację u osób starszych, a 4-miesięczne leczenie wodno-alkoholowym ekstraktem poprawiło funkcje poznawcze u osób z łagodną i umiarkowaną chorobą Alzheimera. Właściwość tą zawdzięcza obecności kwasu rozmarynowego, który hamuje powstawanie reaktywnych form tlenu i beta-amyloidu oraz fragmentację DNA. [1], [11]

Zewnętrznie

Stosowana zewnętrznie działa silnie bakteriobójczo i dezynfekująco. Maść szałwiowa z dodatkiem wyciągu z oczaru wirginijskiego wspomaga leczenie zakażeń, wyprysków, łuszczycy, zwalcza grzybicę, ropnie, czyraki oraz skutecznie łagodzi oparzenia I stopnia. [14] W formie płukanek łagodzi ropne zapalenie jamy ustnej, zapalenie nosa i gardła, ból gardła, ułatwia usuwanie kamienia nazębnego, zwalcza anginę oraz afty. Do tego opóźnia starzenie się skóry oraz powstawanie zmarszczek. [1]

[1] Źródło: Pharmacological properties of Salvia officinalis and its components, 2017
[2] Źrodło: Cytotoxic activity of α-humulene and transcaryophyllene from Salvia officinalis in animal and human tumor cells, 2010
[3] Źrodło: Chemical composition and anticancer activity of essential oils of Mediterranean sage (Salvia officinalis L.) grown in different environmental conditions, 2013
[4] Źródło: Salvia fruticosa, Salvia officinalis and rosmarinic acid induce apoptosis and inhibit proliferation of Human Colorectal cell lines: the role in MAPK/ERK pathway, 2009
[5] Źródło: Pharmacological perspectives from Brazilian Salvia officinalis (Lamiaceae): antioxidant, and antitumor in mammalian cells, 2016
[6] Źródło: Antimutagenic effect of essential oil of sage (Salvia officinalis L.) and its monoterpenes against UV-induced mutations in Escherichia coli and Saccharomyces cerevisiae, 2006
[7] Źródło: Rosmarinic acid modulates the antioxidant status and protects pancreatic tissues from glucolipotoxicity mediated oxidative stress in high-fat diet: streptozotocin-induced diabetic rats., 2015
[8] Źródło: Comparative study on the antibacterial activity of volatiles from sage (Salvia officinalis L.), 2005
[9] Źródło: Antiviral diterpenes from Salvia officinalis, 1994
[10] Źródło: Systematic Review of Clinical Trials Assessing Pharmacological Properties of Salvia Species on Memory, Cognitive Impairment and Alzheimer’s Disease, 2014
[11] Źródło: Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial, 2003
[12] Źródło: Effect of Salvia officinalis on diabetic patients, 2013
[13] Źródło: The effect of Salvia officinalis extract on symptoms of flushing, night sweat, sleep disorders, and score of forgetfulness in postmenopausal women, 2020
[14] Źródło: Praktyczne zastosowanie leków ziołowych w dermatologii, 2002

Rośliny o podobnym działaniu

Bakterie – Macierzanka tymianek
Nadmierna potliwość – Skrzyp polny
Zgaga – Bylica piołun
Obniżenie cukru – Kminek zwyczajny
Koncentracja – Herbata chińska

Przeciwwskazania do stosowania szałwii

Wiele badań klinicznych wykazało, że spożywanie szałwii nie wywołuje poważnych skutków ubocznych. [1] Jednak w przypadku długotrwałego stosowania lub po przedawkowaniu ekstraktu etanolowego i olejku lotnego (ponad 15 g liści olejku) mogą wystąpić objawy niepożądane, takie jak wymioty, ślinotok, tachykardia, zawroty głowy, uderzenia gorąca, reakcje alergiczne, połykanie języka, sinica, a nawet drgawki. Prokonwulsyjne działanie oleju wynika z jego bezpośredniego działania (w dawkach powyżej 0,5 g/kg) na układ nerwowy. [2]

Olejek szałwiowy zawiera sporą ilość tujonu, który wykazuje właściwości neurotoksyczne, dlatego ważne jest, żeby nie przekraczać zalecanych dawek. Do tego unikać go powinny kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz osoby chore na epilepsję. [2] Ze względu na obecny tujon, nie powinno się zbyt często stosować ekstraktów alkoholowych. Stosować na skórę tylko w połączeniu z olejem bazowym. Nie stosować w przypadku ostrego nieżytu żołądka. Dzieci mogą stosować szałwię tylko zewnętrznie. [3] W aromaterapii preferowane jest szałwia muszkatołowa oraz hiszpańska ze względu na mniejszą zawartość tujonu. [4]

[1] Źródło: Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial, 2003
[2] Źródło: Pharmacological properties of Salvia officinalis and its components, 2017
[3] Źródło: Toxicity of Salvia officinalis in a newborn and a child: an alarming report, 2011
[4] Źródło: Drugs and Lactation Database (LactMed) [Internet]., 2021

Pozyskiwanie

Szałwię można posadzić we własnym ogrodzie lub na balkonie. Jest rośliną wieloletnią i mało wymagającą. Kwitnie pod koniec maja, a zbiór najlepiej przeprowadzić przed kwitnieniem. Po zebraniu od razu wysuszyć, związując w niewielkie pęczki i zawiesić w przewiewnym i ciemnym miejscu. Przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku, w ciemnym miejscu.

Składniki aktywne

Przepisy z wykorzystaniem szałwii