Pinus sylvestris

Sosna zwyczajna

Sosna jest drzewem iglastym o najskuteczniejszych właściwościach pochłaniających szkodliwe dla zdrowia pyły odpowiadające za pogarszanie się jakości powietrza. Już sam dłuższy spacer wśród drzew sosnowych wpływa leczniczo na płuca i oskrzela, dzięki zawartemu w sosnach olejkowi lotnemu. Surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie jest kora sosny nadmorskiej, aromatyczna żywica (olejek terpentynowy), pąki sosny zwyczajnej oraz pozyskiwany z nich olejek eteryczny. Używane głównie do leczenia chorób oddechowych.

Morfologia sosny zwyczajnej

rozwiń

Pokrój
Osiąga wysokość do 40 m.

Pień
Średnica pnia 0,5–1,2 m. Kora u podstawy pnia starych drzew jest szarobrązowa i gruba (ok. 10 cm), głęboko bruzdowana, w górnej części ma zabarwienie czerwono-cynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami.

Liście
Igły szarozielone do niebieskozielonych, osadzone parami na krótko-pędach, o długości 3–7 cm, grubości 1–2 mm. Sztywne i twarde, zaostrzone, drobno piłkowane, skręcone dookoła swojej osi. U młodych drzew na szczytach pędów igły mogą występować po 3 lub 4 na krótkopędzie.

Kwiaty
Kwiaty męskie wyrastają w dużej liczbie u podstawy młodych pędów. Z początku są jajowate, po kwitnieniu walcowate. Kwiaty żeńskie mają czerwonawy kolor i wyrastają parami lub po trzy na wierzchołku pędu. Ziarna pyłku mają po dwie komory powietrzne.

Szyszki
Szare lub żółtobrązowe o zmiennym kształcie, o długości od 3 do 6 cm i szerokości 2-3 cm, zaokrąglonej podstawie, o stożkowatym kształcie.

Korzeń
Palowy na piaszczystych glebach osiąga głębokość 1,5–3 m. Większość korzeni rośnie poziomo, około 20 cm pod powierzchnią ziemi.

Występowanie
Występuje w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Polsce pospolita, tworząca zwarte lasy. Rośnie także na skałach, torfowiskach, piasku. Lubi przewiewne podłoże. Jest odporna na suszę, upały i mrozy. Jest drzewem światłolubnym.

zwiń

Właściwości sosny

Górne drogi oddechowe

Pąki sosny oraz olejek sosnowy stosowane są jako skutecznie środki udrażniające w razie chorób górnych dróg oddechowych. Ekstrakty z pąków stosowane są doustnie, z kolei olejek sosnowy stosowany jest zewnętrznie do inhalacji lub jako aerozol. Działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie oraz nieznacznie moczopędnie. Łagodzą lekkie nieżyty górnych dróg oddechowych (gardła, krtani, nosa i oskrzeli) oraz dróg moczowych. [1] Ułatwiają wykrztuszanie, wspierają leczenie kaszlu i łagodnych chorób oskrzelowych oraz stanów astmatycznych. Ponadto, rozpylony olejek pomaga oczyścić powietrze.

Drobnoustroje

Sosna wykazuje silne działanie antymikrobowe oraz wspierające układ odpornościowy organizmu. Olejek, jak i kora surowca, mają właściwości dezynfekujące i odkażające, neutralizujące zarówno bakterie, jak i grzyby. [3], [5] Najnowsze badania potwierdziły, że kora skutecznie hamuje wzrost bakterii Gram-dodatnich, w tym Gronkowca złocistego oraz wykazuje widocznie działanie (choć mniejsze niż dla Gram-dodatnich) wobec bakterii Gram-ujemnych, ale tylko Pałeczki okrężnicy (E. coli) i ropy błękitnej. Żaden z badanych ekstraktów nie był skuteczny wobec szczepu Klebsiella pneumoniae. [4] Do tego pomocniczo działa rozgrzewająco i napotnie, zwalcza stany zapalne, infekcje, przeziębienie oraz grypę.

Układ krążenia

Olejek obecny w sośnie ma również pozytywny wpływ na układ naczyniowo-sercowy. Pobudza krążenie i wzmacnia żyły przy problemach krążeniowych, takich jak żylaki, chroniczna niewydolność żylna, ciężkie nogi, czy hemoroidy. Ponadto wspiera leczenie mikrokrwotoków w siatkówce oka.

Nowotwory

Badania potwierdzają przeciwnowotworowe właściwości zarówno ekstraktów z igieł sosny, kory, jak i olejku sosnowego. Wykazują cytotoksyczne działanie na komórki rakowe piersi oraz potencjalne działanie chemoprewencyjne w przypadku guzów gruczołu mlekowego, nie reagujących na leczenie endokrynologiczne. [6] Z kolei kora hamuje aktywność ścieżek sygnałowych w komórkach czerniaka, regulując jego rozwój i blokując transport cholesterolu potrzebnego do jego rozrostu.

Zewnętrznie

Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie działa odkażająco, przeciwgrzybiczo, przeciwbólowo, rumieni oraz rozgrzewa skórę. [4] Natomiast kąpiel z pąkami sosny łagodzi problemy skórne, nerwobóle i bóle reumatyczne, a także zwalcza infekcje i stany zapalne miejsc intymnych. [7] Olejek sosnowy miejscowo, również działa rozgrzewająco oraz łagodzi ból mięśni i stawów, zwłaszcza po intensywnym wysiłku. Ponadto, olejek eteryczny z sosny jest skutecznym środkiem, nie tylko odstraszającym komary, ale także wysoce toksycznym dla ich larw. [8]

[1] Źródło: In-vitro anti-inflammatory activity of Pinus sylvestris and Plantago lanceolata extracts: effect on inducible NOS, COX-1, COX-2 and their products in J774A.1 murine macrophages, 2010
[3] Źródło: Comparative Study Regarding the Chemical Composition and Biological Activity of Pine (Pinus nigra and P. sylvestris) Bark Extracts, 2021
[4] Źródło: Antibacterial Effects of Extracts of Pinus sylvestris and Picea abies against Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Escherichia coli, and Streptococcus pneumoniae, 2015
[5] Źródło: Use of Pinus sylvestris L. (Pinaceae), Origanum vulgare L. (Lamiaceae), and Thymus vulgaris L. (Lamiaceae) essential oils and their main components to enhance itraconazole activity against azole susceptible/not-susceptible Cryptococcus neoformans strains, 2018
[6] Źródło: Selectivity of Pinus sylvestris extract and essential oil to estrogen-insensitive breast cancer cells Pinus sylvestris against cancer cells, 2015
[7] Źródło: Aktywność przeciwgrzybicza olejku sosnowego (Oleum Pini sylvestris), 2012
[8] Źródło: Larvicidal efficacies and chemical composition of essential oils of Pinus sylvestris and Syzygium aromaticum against mosquitoes, 2014

Rośliny o podobnym działaniu

Działanie wykrztuśneStokrotka pospolita
Działanie napotneRozchodnik ostry
Krążenie krwiKasztanowiec zwyczajny
NowotworyChrzan pospolity
NerwobóleMierznica czarna

Przeciwwskazania do stosowania sosny

Nie stosować w przypadku chorób nerek i uczulenia na sosnę. Nie stosować w czasie ciąży i karmienia piersią. Z inhalacji nie powinny korzystać osoby chore na astmę lub z poważnymi schorzeniami układu krążenia. Ekstrakty z kory mogą powodować rozdrażnienie, zmęczenie lub wchodzić w interakcję z lekami. Olejek sosnowy może podrażniać skórę, błony śluzowe lub powodować problemy z pracą ośrodkowego układu nerwowego, czy stany depresyjne.

Pozyskiwanie sosny zwyczajnej

Pączki sosny najlepiej zbierać w okresie przedwiośnia, natomiast pędy sosny pod koniec kwietnia lub na początku maja (kilka centymetrów, okryte brązową łuską), choć można już od lutego, gdy pokryte są łuskami i żywicą, ale nie wypuściły jeszcze igieł. Korę zbieramy po roztopach, gdy puści już soki. Z jednej sosny zrywamy tylko 3-4 pędy. Te, które są przeznaczone na suszenie, kroimy na kawałki o długości 1 cm i rozkładamy cienką warstwą na papierze. Suszymy w przewiewnym miejscu, w temperaturze otoczenia. Po wysuszeniu umieszczamy w czystych słoikach.

Składniki aktywne sosny

rozwiń

Pączki sosny
Olejek eteryczny (0,4%) – alfa- i beta-pinen, limonen, borneol
Substancje goryczowe
Żywica
Garbniki
Witamina C

Kora
Garbniki skondensowane – 3,6-6,3%
Kwasy polifenolowe – ferulowe, galusowy, chlorogenowy i kawowy
Związki cukrowe – 1,8%
Olejek eteryczny – 0,05%

Olejek sosnowy – mieszanina alfa- i beta-pinenu, borneol i jego ester octowy, dwupenten, felandren
Terpentyna – alfa- i beta-pinen, kamfen, karen, cymen, kalafonia (mieszanina kwasów żywicznych, w tym kwasu abietynowego i beta-pimarowego)
Dziegieć sosnowy – gwajakol, krezol, pirokalechol, węglowodory aromatyczne i kwasy żywiczne

zwiń

Przepisy z sosny zwyczajnej

Syrop z pędów sosny

Dawkowanie:

Dorośli – 1 łyżka, 3 razy dziennie; dzieci – 1 łyżeczka, 3 razy dziennie.

Przygotowanie:

40 młodych pędów sosny, 3 szklanki cukru.

Pędy układamy w słoju, przesypując je cukrem (naprzemienne warstwa pędów, a potem cukru). Całość przykrywamy gazą i odstawiamy na 2 tygodnie w ciepłe, słoneczne miejsce, codziennie potrząsając słojem, żeby cukier mógł się rozpuścić. Następnie syrop przecedzamy przez gazę, pędy odciskamy i zlewamy zawartość do wyparzonych słoików lub butelek. Pasteryzujemy 15 minut.

Nalewka sosnowa

Dawkowanie:

½ kieliszka, 3 razy dziennie.

Przygotowanie:

30 młodych pędów sosny, ½ l spirytusu, 250 ml miodu, 250 ml wody, skórka i sok z 1 cytryny, można dodać laskę wanilii lub inne przyprawy (pieprz, kardamon).

Pędy układamy w słoju, zalewamy spirytusem i odstawiamy na 2 tygodnie w ciepłe, słoneczne miejsce. Filtrujemy przez gazę i zlewamy do butelki na później. Pędy pozostawiamy w słoju zalewamy ciepłą wodą wymieszaną z miodem, oraz dodajemy do nich otartą skórkę z cytryny (bez białego miąższu), sok z cytryny oraz przyprawy. Całość odstawiamy na kolejne  tygodnie w ciepłe miejsce i codziennie delikatnie wstrząsamy słojem. Po tym czasie płyn zlewamy i łączymy z nalewką. Filtrujemy  przez gęstą gazę, rozlewamy do ciemnych butelek i odstawiamy na czas leżakowania na 3 miesiące.

Odwar z pędów sosny

Dawkowanie:

Pijemy odwar w ciągu dnia.

Przygotowanie:

1. Przeziębienie, kaszel – 1 łyżeczka suszonych pędów sosny, 250 ml wody

2. Oczyszczanie skóry – 4 łyżeczki pędów, 1 l wody.

Pędy zalewamy wodą, podgrzewamy (nie doprowadzając do wrzenia) przez 3-5 minut i odstawiamy na 15 minut do naciągnięcia. (Do 1.) Płyn przecedzamy i dosładzamy miodem. (Do 2.) Tak przygotowany odwar dodajemy do kąpieli.

Maść sosnowa

Dawkowanie:

Smarujemy klatkę piersiową oraz plecy, stosować w miarę potrzeby.

Przygotowanie:

4 łyżki suszonych pędów sosny, 1 łyżka suszonej mięty, pół kostki smalcu wieprzowego, 1 łyżka spirytusu.

Pędy sosnowe rozdrabniamy i rozcieramy w moździerzu. Dodajemy spirytus, mieszamy i całość odstawiamy na godzinę. W garnku (w kąpieli wodnej) rozpuszczamy smalec i dodajemy do niego zioła. Gotujemy na wolnym ogniu przez 2 godziny, a następnie przecedzamy przez gazę. Napełniamy pojemnik i odstawiamy do stężenia.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:

1# Do przygotowania kuracji poprzez inhalację należy w 0,5 l wody zaparzyć 3 łyżki igliwia sosnowego, przelać do miski i wdychać opary pod przykryciem ręcznika przez 10-30 minut. Takie inhalacje pomagają na podrażnione błony śluzowe oraz ułatwiają oddychanie. Tak przygotowany napar można również dodać do wanny z gorącą wodą. Działa rozgrzewająco, łagodzi bóle reumatyczne, wzmacnia organizm oraz niweluje łuszczycę, łojotok i grzybicę.