Equisetum arvense

Skrzyp polny

Skrzyp jest jedną z najstarszych prymitywnych roślin na świecie, która pojawiła się na Ziemi około 300 milionów lat temu. Obecnie można wyróżnić około 50 gatunków tej rośliny, ale tylko ta odmiana posiada właściwości lecznicze. Zdolności te w szczególności stosowane są w kosmetyce, zwłaszcza dzięki dobroczynnym działaniom skrzypu na cerę, włosy i paznokcie. Roślina ta dzięki swoim właściwościom i wysokiej zawartości krzemu znana jest też pod nazwą „trawa cynowa”. Surowcem zielarskim skrzypu są jego pędy płonne.

Galeria

źródło: Andreas Brunn

źródło: M-louis

źródło: Amy Washuta

Opis rośliny

rozwiń

Pokrój
Osiąga wysokość do 40 cm.

Pędy
Wczesną wiosną z ziemi wyrastają jasnobrązowe pędy zarodnionośne. Nie mają chlorofilu. Pędy te wytwarzają na ich końcach zarodnie o długości 2-4 cm z zarodnikami. Po obumarciu pędów zarodnionośnych skrzyp wytwarza asymilacyjne pędy z pędami bocznymi ułożonymi w okółki. Pędy są sztywne i kruche.

Liście
Są bardzo drobne, występują na pędach w okółku, otaczając węzły i wzmacniając je. Na pędzie płonnym jest ich 6–18, mają kształt czarnych ząbków z białym obrzeżeniem.

Kłącze
Rozwija się na głębokości 25-130 cm pod ziemią. Jest długie, czołgające się, silnie rozgałęzione brunatnego koloru. Występują na nim bulwy pędowe, zawierające substancje zapasowe.

Zarodniki
Zarodniki skrzypu polnego są kuliste, jednakowe, o średnicy około 50 μm. Każdy z nich jest wyposażony w 4 wstęgowate wyrostki.

Występowanie
Pospolicie rośnie na terenie całej Europy. W Polsce występuje na niżu i w górach, w lasach, na polach, ugorach, rowach i przydrożach. Preferuje gleby o kwaśnym odczynie i stanowiska dobrze nasłonecznione i wilgotne.

zwiń

Właściwości skrzypu polnego

Układ moczowy

Skrzyp polny, dzięki obecności flawonoidów i kwasów fenolowych, stosowany jest ze względu na łagodne działanie moczopędne i stymulujące mięśnie gładkie. Zwiększa ilość wydalanego moczu (dość nieregularnie, zależnie od wrażliwości na związki czynne) oraz usuwanych wraz z nim szkodliwych produktów przemiany materii. Wspiera leczenie lekkich schorzeń dróg moczowych, w tym obniżonego przesączania kłębuszkowego, a także pomocniczo łagodzi dolegliwości reumatoidalne, kamicę moczową, nietrzymanie moczu, moczenie nocne u dzieci oraz dnę moczanową. [1] Działa rozkurczowo na drogi moczowe i uszczelnia naczynia krwionośne, przez co pomaga zmniejszyć obrzęki, krwiomocz i ułatwia pozbycie się nadmiaru wody z organizmu (zwiększając oddawanie moczu nawet o 30%). Do tego nadmiar potu wydalany jest wraz z moczem, więc skrzyp zalecany jest również w razie nadmiernej potliwości stóp. [1]

Przewód pokarmowy i drobnoustroje

Właściwości rozkurczowe pozytywnie działają również na stan miąższu wątroby i drogi żółciowe, przez co usprawnia on trawienie oraz (dzięki obecności krzemu) procesy metaboliczne. Z kolei flawonoidy oraz inne substancje chronią komórki wątroby przed substancjami toksycznymi oraz łagodzą stany zapalne wątroby.

Ekstrakty wodne i alkoholowe ze skrzypu wykazują działanie antyoksydacyjne, zmiatające wolne rodniki i antymikrobowe [2]. Olejek eteryczny skutecznie zwalcza bakterie Gram-dodatnie, odpowiedzialne za infekcje jelitowe, w tym pałeczkę okrężnicy, paciorkowce, salmonellę jelitową oraz grzyby, m.in. kropidlaki. Badania potwierdzają brak działania w przypadku bakterii Gram-ujemnych oraz Candida albicans. [3] Do tego ekstrakty wodne hamują cytopatię wywołaną przez wirusa HIV-1 oraz łagodzą stres oksydacyjny. [1], [3]

Układ krwionośny i nerwowy

Ziele skrzypu ponadto ma właściwości przeciwkrwotoczne, polegające na zwiększeniu krzepliwości krwi oraz pobudzeniu produkcji czerwonych krwinek i hemoglobiny. Również jako dodatek do mieszanek ziołowych w przypadku problemów z miesiączką, w tym nadmiernie obfitych krwawień, ale także w razie hemoroidów, owrzodzeń okrężnicy, wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz krwawienia z jamy ustnej, nosa i płuc. [1] Do tego badania potwierdzają uspokajające oraz przeciwdrgawkowe działanie wodno-alkoholowych ekstraktów ze skrzypu. Zwiększają one czas nieprzerwanego snu, utajenie pierwszych drgawek, a także zmniejszają nasilenie drgawek. [4]

Wzmocnienie organizmu, stany zapalne oraz znieczulenie

Skrzyp, dzięki wysokiej zawartości minerałów, działa ogólnie wzmacniająco i remineralizuje kości, ścięgna, włosy oraz paznokcie. Poprawia elastyczność naskórka, błon śluzowych i tkanki łącznej, zapobiega rozdwajaniu się włosów i wzmacnia ich strukturę. Sok z rośliny jest skutecznym środkiem na anemię spowodowaną krwawieniem wewnętrznym, w tym wrzodami żołądka oraz przy ogólnym osłabieniu. [1] Ponadto, ekstrakty ze skrzypu wykazują działanie ogólnie przeciwzapalne i znieczulające. Łagodzi stany zapalne stawów (w tym reumatoidalne), [5] spojówek, pęcherza moczowego, dolnych dróg moczowych, jamy ustnej i dziąseł, a także zapalenie lub łagodne powiększenie gruczołu krokowego. [1]

Zewnętrznie

Stosowany zewnętrznie skutecznie wspomaga gojenie ran oraz odnowę tkanki łącznej. [6] W formie okładów pomaga w razie uszkodzeń skóry i owrzodzeń, pomocniczo przy oparzeniach, stanach zapalnych skóry, łuszczycy. Wysoka zawartość krzemionki z kolei jest pomocna przy kompresach na złamania i zwichnięcia. Do tego wzmacnia naczynka i zmniejsza ryzyko ich pęknięcia, przez co polecany jest do pielęgnacji cery naczynkowej.

Kosmetyki zawierające skrzyp polny działają silnie przeciwstarzeniowo, nawilżająco, przeciwzmarszczkowo, łagodzą trądzik i egzemy (badania potwierdzają, że jest jednym z najlepszych toników na te dolegliwości, ponieważ działa zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie) , nadmierną potliwość oraz odżywiają skórę. Ponadto zapobiegają siwieniu włosów, wzmacniają strukturę, stymulują wzrost włosów (także u osób z problemem łysienia) utrzymują koloryt oraz działają przeciwłupieżowo. Kąpiele, poza łagodzeniem bóli reumatycznych, niwelują także odmrożenia oraz cellulit. [1]

[1] Źródło: Equisetum arvense: pharmacology and phytochemistry- a review. Asian Journal of Pharmaceutical Clinical Research, 2010
[2] Źródło: Antioxidative and Antiproliferative Activities of Different Horsetail (Equisetum arvense L.) Extracts, 2010
[3] Źródło: Equisetum arvense L. Extract Induces Antibacterial Activity and Modulates Oxidative Stress, Inflammation, and Apoptosis in Endothelial Vascular Cells Exposed to Hyperosmotic Stress, 2018
[4] Źródło: Sedative and anticonvulsant effects of hydroalcoholic extract of Equisetum arvense, 2005
[5] Źródło: Phytomedicine in Joint Disorders, 2017
[6] Źródło: The Effect of Equisetum Arvense (Horse Tail) Ointment on Wound Healing and Pain Intensity After Episiotomy: A Randomized Placebo-Controlled Trial, 2015

Rośliny o podobnym działaniu

Osłabione przesączanie kłębkoweRobinia akacjowa
SalmonellaOrzech włoski
Obfite miesiączkowanieJasnota biała
Wzmocnienie organizmuBrzoza brodawkowata
OparzeniaPrzywrotnik pospolity

Przeciwwskazania do stosowania skrzypu

Skrzyp zawiera neopirytaminę (inaczej antywitaminę B1) dlatego podczas dłuższego stosowania trzeba zadbać o suplementację witaminy B1. Braki mogą skutkować zaburzeniami w pracy układu nerwowego. Krzemiany powodują problemy z trawieniem, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu. Alkaloidy, choć nie występują w dużych stężeniach, to długa kuracja może kumulować ich ilość w organizmie, co może sprzyjać przedwczesnemu porodowi, zaburzeniom nerwowym, bólom głowy, utracie apetytu, problemom z połykaniem itp. Zatrucia te wymuszają leczenie przywracające niedobór tiaminy (b1), chociaż jeśli chodzi o zwierzęta, w wielu przypadkach nie można go już wyleczyć

Pozyskiwanie

Skrzyp jest chwastem, którego bardzo ciężko pozbyć się z ogrodu. Pojawia się od maja i rośnie do późnej jesieni. Najlepiej zbierać dobrze rozwinięte pędy i od razu suszyć zawinięte pęczki, wieszając je w przewiewnym i zacienionym miejscu. Przechowywać natiomiast w zamkniętym pojemniku, z dala od słońca. Najwięcej właściwości posiada odwar ze względu na dobrą rozpuszczalność krzemu w wodzie. Należy uważać, żeby podczas zbioru nie pomylić jej ze skrzypem błotnym, który jest gatunkiem toksycznym dla zwierząt, zwłaszcza koni.

Składniki aktywne

rozwiń

Flawonoidy – ekwizetryna, izokwercytryna, galuteolina, apigenina
Sole mineralne (10%) – krzemionka (0,5-1,8%)
Kwasy organiczne – kwas askorbowy i akonitowy
Saponiny – ekwizetonina
Garbniki
Kwasy fenolowe – kwas kawowy
Antywitamina B1
Alkaloidy – nikotyna i palustryna
Fitosterole
Zasady organiczne – 3-metoksypidryna

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem skrzypu

Odwar ze skrzypu

Dawkowanie:

2-3 razy dziennie po 1 szklance, małymi porcjami.

Przygotowanie:

2 łyżki ziela skrzypu, 300 ml wody.

Ziele zalewamy wodą i gotujemy pod przykryciem przez 10 minut. Odstawiamy na kolejne 10 minut, przecedzamy i pijemy.

Nalewka ze skrzypu

Dawkowanie:

1 raz dziennie, w niewielkich ilościach.

Przygotowanie:

200g skrzypu polnego, 100g cukru, 0.8l wódki.

Zioła wkładamy do słoika, wsypujemy cukier, zalewamy wódką, mieszamy i odstawiamy na 2 tygodnie, od czasu do czasu wstrząsając. Następnie filtrujemy przez gazę i odstawiamy na kolejne 3 tygodnie w ciemnym i suchym miejscu. Po tym czasie przelewamy do ciemnych butelek.

Syrop ze skrzypu

Dawkowanie:

3-4 razy dziennie, po 2-3 łyżeczki do herbaty lub ciepłej wody.

Przygotowanie:

4 garście świeżo umytego i posiekanego ziela lub 8-10 łyżek suszonego, 1,25 l wody, 0,5 l miodu.

Drobno posiekany skrzyp wkładamy do garnka, zalewamy wodą, po czym stawiamy na małym ogniu i gotujemy aż do zagotowania. Następnie gotujemy jeszcze przez 15 minut. Gotowy wywar odstawiamy pod przykryciem na 30 minut lub dłużej. Przecedzamy na gęstym sitku i ponownie przelewamy do garnka, dodając tym razem miód, mieszając i ogrzewając całość na małym ogniu przez 5 minut. Gotowy syrop przelewamy do wyparzonych słoiczków lub butelek i szczelnie zakręcamy.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:

1# Wyciśnięty sok ze skrzypu i dodany do szamponu wspomaga wzrost włosów, natomiast toniki i maseczki poprawiają elastyczność skóry.

2# Pocieranie jej o przedmioty wykonane z cyny nadaje im połysk, natomiast w dawnych czasach skutecznie zastępowała papier ścierny przy szlifowaniu szorstkich powierzchni mebli.