Opis rośliny

Pokrój
Roślina osiągająca wysokość 30 -150 cm.

Łodyga
Owłosiona, podłużnie prążkowana, czterokanciasta o szerokości około 1 cm, pusta wewnątrz.

Liście
Dolne liście są jajowatokoliste, dłoniastosieczne, 3– do 5–klapowe, rzadko 7–klapowe, o klapach nieregularnie ząbkowanych. Górne liście są całkowicie lub niewyraźnie trójdzielne, lancetowate o brzegu piłkowanym i nasadzie klinowatej. Górna powierzchnia liści jest zielona, słabo owłosiona, dolna powierzchnia jest jasnozielona, gęsto owłosiona z wyraźnym unerwieniem dłoniastym i siateczkowatym.

Kwiaty
Usytuowane w kątach liści, w nibyokółkach, o dzwonkowatych kielichach, korona dwuwargowa, różowa, z rozszerzoną rurką, w gardzieli występuje pierścień włosków. Warga górna jest nieznacznie sklepiona i dłuższa od dolnej, która ma 3 całobrzegie łatki z czerwonymi żyłkami. Występują cztery, dłuższe od korony pręciki.

Owoc
Rozłupnia zawierająca 3 graniaste rozłupki.

Występowanie
Prawdopodobnie pochodzi ze wschodniej Syberii, a obecnie występuje w umiarkowanej strefie Azji i w całej Europie. W Polsce dziko rośnie na niżu oraz czasem na pogórzu. Znaleźć ją można na przydrożach, koło domostw, przy terenach ruderalnych. Preferuje glebę zasobną w azot.

Właściwości serdecznika pospolitego

Układ nerwowy oraz serce

Dzięki obecnym w serdeczniku alkaloidom wykazuje on działanie uspokajające i sedatywne. Reguluje pracę serca i korzystnie wpływa na zmniejszenie wahań ciśnienia krwi. Stosowany jest w zaburzeniach sercowych na tle nerwowym/emocjonalnym oraz w stanach niepokoju. Obniża częstotliwość pulsu, ciśnienie tętnicze, a także obniża spontaniczną aktywność motoryczną. Ponadto pomaga w przypadku nadmiernej pobudliwości, stanach niepokoju oraz lęku, a także przy zaburzeniach snu spowodowanych stanami emocjonalnymi. Wspiera również leczenie nerwicy sercowo-naczyniowej, zwłaszcza u osób starszych. Wykorzystywany jest jako skuteczny środek na tachyarytmię, zwiększa przepływ krwi do serca oraz wzmacnia jego napięcie. Do tego łagodzi bóle serca, stany epileptyczne, chroni przed miażdżycą, wspiera leczenie choroby Basedowa (nadczynność tarczycy) oraz lekkiej dusznicy bolesnej.

Przewód pokarmowy

Serdecznik jest również zalecany przy schorzeniach trawiennych, ponieważ stymuluje skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego (nie obejmuje dróg żółciowych, oskrzeli oraz narządów rodnych). Pobudza perystaltykę jelit, przez co wspomaga wytwarzanie soków trawiennych, łagodzi bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia oraz biegunki.

Górne drogi oddechowe

Ekstrakty z serdecznika zalecane są jako pomocniczy środek łagodzący schorzenia układu oddechowego. Wykazuje działanie wspomagające w przypadku nieżytu oskrzeli, uporczywego kaszlu, bólu w klatce piersiowej, jako środek komplementarny w leczeniu astmy, a także przy zaburzeniach oddychania związanych z napadami histerii i w stanach rozstroju nerwowego.

Zewnętrznie

Stosowany zewnętrznie w formie okładów może być wykorzystywany na obolałe piersi u kobiet karmiących, oraz ze względu na właściwości ściągające, do przemywania ran, oparzeń i skaleczeń.

Rośliny o podobnym działaniu

Zaburzenia snu – Dziurawiec zwyczajny
Arytmia serca – Głóg
Biegunka – Borówka czernica
Histeria – Wąkrota azjatycka (Gotu kola)
Rany – Żywokost lekarski

Przeciwwskazania do stosowania serdecznika

Nie stosować w czasie ciąży i karmienia piersią. Nie stosować dawek większych niż 3 g sproszkowanego ekstraktu. Podczas stosowania leków rozrzedzających krew skonsultować się z lekarzem.

Pozyskiwanie

Spotkać go można na łąkach, przy drogach, pastwiskach i terenach podleśnych. Możliwa hodowla we własnym ogrodzie. Najlepiej zbierać latem podczas kwitnienia. 20-centymetrowe łodygi razem z liśćmi i kwiatami związać w małe pęczki i zawiesić w zacienionym i przewiewnym miejscu. Można też rozłożyć na płasko i pozostawić do wysuszenia lub w temperaturze 35 stopni. Przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku, w ciemnym miejscu. Związki czynne serdecznika łatwiej rozpuszczają się w alkoholu i olejach niż w wodzie.

Składniki aktywne

Glikozydy irydoidowe – ajugozyd i ajugol
Glikozydy bufanolidowe
Alkaloidy – stachydryna i leonuryna
Garbniki (5%) – mieszanina depsydów kwasu kawowego i kwasu rozmarynowego
Irydoidy – jugol i galirydozyd
Flawonoidy – kwercetyna, kemferol i genkwanina
Gorzkie diterpeny – marubina
Antocyjany
Saponiny trójterpenowe
Śladowe ilości olejku eterycznego
Trójterpeny – kwas ursolowy
Żywica – 2,5%
Sytosterol
Aminy – Cholina
Witamina C
Sole mineralne – 11%

Przepisy z wykorzystaniem serdecznika

Napar z serdecznika

Dawkowanie:

2 szklanki dziennie, małymi porcjami.

Przygotowanie:

1 łyżka suszonych ziół, 200 ml wody.

Serdecznik zalać wrzątkiem, zaparzać pod przykryciem przez 30 minut, po czym przecedzić.

Nalewka z serdecznika

Dawkowanie:

2-4 razy dziennie, po 1 łyżce.