Ribes nigrum

Porzeczka czarna

Porzeczka jest rośliną leczniczą ze szczególnie wysoką zawartością antyoksydantów oraz witamin (zwłaszcza witaminy C i A), więc jest doskonałym rozwiązaniem na wzmocnienie odporności organizmu, a także środkiem zapobiegającym chorobom oczu, np. zaćmy. Wystarczy 100g jej owoców, aby zaspokoić aż 260% dziennego zapotrzebowania na witaminę C. Surowcem leczniczym są zarówno jej owoce, jak i liście. W Polsce dzika porzeczka jest pod ścisłą ochroną, dlatego pozyskać ją można tylko z upraw.

Galeria

źródło: Anna

źródło: Anna

źródło: Maja Dumat

źródło: Oor Woolie

źródło: Maja Dumat

Morfologia

rozwiń

Pokrój

Osiąga wysokość od 100 do 200 cm.

Łodyga

Młode gałązki owłosione.

Liście

Duże, dłoniaste, 3-5 klapowe, w nasadzie ucięte lub sercowate, nierówno podwójnie piłkowane, nagie, pod spodem żywiczne gruczołki wydzielające silny, charakterystyczny zapach, za młodu na nerwach owłosione.

Kwiaty

Obupłciowe, niepozorne, małe, zebrane w grona wielokwiatowe, na szypułkach dłuższych od podsadek. Dno kwiatowe głęboko miseczkowate, płatki czerwone, krótsze od działek, wzniesione, tak długie jak pręciki, których jest 5. Słupek jednokomorowy, dolny.

Owoce

Jagody, małe, czarne, słodkawe, z nieregularnymi gruczołkami.

Występowanie

Krzew ten występuje w Europie i Azji, choć często uprawiany jest również w krajach z klimatem umiarkowanym. W Polsce dziko znaleźć go można rzadko, głównie w wilgotnych lasach i zaroślach na całym niżu. Wymaga gleby żyznej i próchniczej. Preferuje stanowiska słoneczne, półcień i lekki cień. Jest odporna na mróz.

zwiń

Właściwości porzeczki czarnej

Układ moczowy

Liście czarnej porzeczki stosowane są w celu łagodzenia dolegliwości układu moczowego oraz oczyszczenia organizmu z toksyn. Dzięki diuretycznym właściwościom nieznacznie zwiększają ilość wydalanego moczu oraz szkodliwych produktów przemiany materii, w tym kwasu moczowego. [1] Do tego regulują pracę nerek, działają napotnie, łagodzą lekkie stany zapalne oraz stosowane prewencyjne, zapobiegają zakażeniom układu moczowego. [3] Polecane są również w mieszankach ziołowych wspierających leczenie artretyzmu oraz reumatyzmu. [2]

Nowotwory i aktywność przeciwutleniająca

Owoce porzeczki posiadają wysokie stężenie antyoksydantów, które poza usuwaniem metali ciężkich z organizmu, hamują powstawanie toksycznych związków odpowiedzialnych za choroby nowotworowe. Do tego działają zwiększają odporność błon krwinek czerwonych na działanie wolnych rodników, spowalniając proces starzenia. [4], [8] Jak pokazują badania, ekstrakty z czarnej porzeczki wykazują działanie przeciwutleniające, z czego młodsze liście (najlepiej z połowy czerwca) posiadają wyższą aktywność w stosunku do tych, które zostały zebrane w późniejszych stadiach wzrostu. Jest to powiązane z całkowitą zawartością fenoli w surowcu. Najlepszym rozpuszczalnikiem okazał się alkohol etanolowy. [3]

Układ krążenia i objawy menopauzy

Porzeczka polecana jest również w przypadku układu sercowo-naczyniowego. Antyoksydanty oraz pektyny pomagają kontrolować poziom trójglicerydów oraz cukru we krwi. Spowalniają one wchłanianie tłuszczów oraz cukru do organizmu, przez co obniżają poziom cholesterolu we krwi, zmniejszając ryzyko miażdżycy i zawału, a także zapobiegają hiperglikemii. [4] Jest to szczególnie użyteczne dla kobiet w okresie menopauzy, które z powodu zmniejszonego wydzielania estrogenu, doświadczają wzrostu masy i zwiększonych objawów menopauzy, takich jak nieprawidłowy metabolizm lipidów, a także niealkoholowe stłuszczenie wątroby (dyslipidemia menopauzalna). [5] Do tego pomocniczo poprawiają krążenie, regulują ciśnienie krwi, powodują stopniowy zanik obrzęków oraz wzmacniają serce i usprawniają jego czynności. [8]

Przewód pokarmowy i drobnoustroje

Z kolei garbniki i antocyjany wykazują skutecznie działanie przeciwbakteryjne oraz delikatnie ściągające na błonę śluzową żołądka. Zwalczają drobnoustroje (zwłaszcza przewodu pokarmowego), w tym bakterie E. Coli, Odmienica pospolitego, Kropidlaka czarnego, Candida albicans, a także hamują ich rozwój, łagodząc dolegliwości układu pokarmowego. Co ważne, ekstrakty z owoców wykazują silniejszą aktywność od przetworów z liści. [6] Jak podają odrębne badania, bakterie Gram-ujemne są mniej podatne na działanie porzeczki, aniżeli bakterie Gram-dodatnie. Najsilniejsze działanie odnotowano wobec Gram-ujemnych – Campylobacter jejuni i Yersinia ruckeri oraz Gram-dodatnich – Laseczka woskowa i Listeria monocytogenes. [7] Ponadto, sok z czarnej porzeczki (zwłaszcza odmiana Ometa) zmniejsza kurczliwość mięśni gładkich, przez co zwalcza kolkę, biegunki oraz dolegliwości wątrobowe, nerwicę żołądka, a także stany zapalne błon śluzowych żołądka i jelit. [11]

Działanie zewnętrznie oraz zmęczenie fizyczne

Stosowane zewnętrznie liście posiadają właściwości przeciwzapalne, słabo ściągające, antybakteryjne i grzybobójcze. Działają pomocniczo przy trudno gojących się ranach oraz w przypadku ukąszeń owadów. Ponadto, polecane są w formie płukanek jamy ustnej w stanach zapalnych oraz w razie drobnych schorzeń skóry. Badania potwierdzają, że ekstrakty z czarnej porzeczki wykazują korzystny, kosmetyczny wpływ na skórę, a także łagodzą wypadanie włosów. [9], [10] Z kolei inne badania potwierdziły, że ekstrakty z surowca, nie tylko zmniejszają zmęczenie fizyczne, ale także zwiększają tolerancję wysiłku. Z tego względu, szczególnie polecane są osobom aktywnym fizycznie. [12]

[1] Źródło: Anti-inflammatory evaluation op a hydroalcoholic extract op black currant leaves (Ribes nigrum), 1989
[2] Źródło: Antioxidant Capacity of Black Currant Varies with Organ, Season, and Cultivar, 2006
[3] Źródło: Antioxidant capacity, phenolic compounds and minerals content of blackcurrant (Ribes nigrum L.) leaves as influenced by harvesting date and extraction method, 2014
[4] Źródło: Phenolic Composition, Mineral Content, and Beneficial Bioactivities of Leaf Extracts from Black Currant (Ribes nigrum L.), Raspberry (Rubus idaeus), and Aronia (Aronia melanocarpa), 2020
[5] Źródło: Blackcurrant (Ribes nigrum) Extract Prevents Dyslipidemia and Hepatic Steatosis in Ovariectomized Rats, 2020
[6] Źródło: Bioactive compounds and antimicrobial activity of black currant (Ribes nigrum L.) berries and leaves extract obtained by different soil management system, 2017
[7] Źródło: Antibacterial and antioxidative properties of different parts of garden rhubarb, blackcurrant, chokeberry and blue honeysuckle, 2018
[8] Źródło: The health benefits of blackcurrants, 2012
[9] Źródło: Blackcurrant Anthocyanins Increase the Levels of Collagen, Elastin, and Hyaluronic Acid in Human Skin Fibroblasts and Ovariectomized Rats, 2018
[10] Źródło: Blackcurrant Extract with Phytoestrogen Activity Alleviates Hair Loss in Ovariectomized Rats, 2019
[11] Źródło: Antispasmodic Effect of Blackcurrant (Ribes nigrum L.) Juice and Its Potential Use as Functional Food in Gastrointestinal Disorders, 2018
[12] Źródło: Antifatigue Activity and Exercise Performance of Phenolic-Rich Extracts from Calendula officinalis, Ribes nigrum, and Vaccinium myrtillus, 2019

Rośliny o podobnym działaniu

Praca nerekPerz właściwy
NowotworyBaobab afrykański
CholesterolCebula jadalna
Pałeczka okrężnicy (E. coli)Borówka czernica
Zapalenie jamy ustnejHyzop lekarski

Przeciwwskazania do stosowania porzeczki

Ze względu na stosunkowo wysoką zawartość kwasów organicznych i celulozy w owocach, lepiej unikać ich spożywania w przypadku wrzodów żołądka, nieżytów żołądka z podwyższoną ilością kwasu solnego oraz przy rozwolnieniu, zwłaszcza u dzieci.

Pozyskiwanie

Zbierać należy tylko dojrzałe owoce, natomiast suszyć można tylko w suszarni, stąd owoce najlepiej wykorzystać w formie nalewek, soków, dżemów, itp. Liście natomiast najlepiej zbierać w suchy, słoneczny dzień, w czasie kwitnienia rośliny. Zrywać nie więcej niż ¼ surowca z krzewu. Suszyć w przewiewnym, ciemnym miejscu, rozkładając cienką warstwą zdrowych liści na papierze. Przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach.

Składniki aktywne

rozwiń

Antrazwiązki (3-6%) – połączenia glikozydowe (sennozydy A i B, mono- i dwuglikozydy emodyny, aloeemodyny, reiny, chryzofanolu, fiscjonu), połączenianie-glikozydowe (palmidyny A, B, C, D, reidyny A, B, C i sennidyny A, B i C)
Garbniki skondensowane (liście)
Żywica
Flawonoidy (liście) – rutyna
Węglowodany – skrobia
Kwasy organiczne (owoce) – kwas askorbowy i kwas cytrynowy (3,5%)
Sole mineralne – szczawian wapnia, bor, magnez
Olejek eteryczny (liście) – alfa-pinen, mircen, geraniol, limonen, linalol
Antocyjany (owoce)
Pektyny (owoce)

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem porzeczki

Nalewka z liści porzeczki (listówka)

Dawkowanie:

1 łyżka stołowa, 2 razy dziennie.

Przygotowanie:

4 garści młodych liści i pędów czarnej porzeczki, 1 litr spirytusu (45%), szklanka cukru, sok z polowy cytryny.

Liście myjemy, osuszamy i wkładamy do słoja, po czym zalewamy wódką i odstawiamy w słoneczne miejsce na 1 tydzień. Przenosimy słój w ciemne miejsce i pozostawiamy na kolejne 3 tygodnie. Nalewkę zlewamy do innej butelki, filtrując ją przez gazę i dodajemy sok. Pozostałe w słoju liście zasypujemy cukrem i odstawiamy w ciepłe miejsce, przy czym codziennie mocno wstrząsamy słojem. Po rozpuszczeniu cukru, przecedzamy, odciskamy liście i łączymy z nalewką. Całość odstawiamy do czasu zbioru owoców.

Napar z liści porzeczki czarnej

Dawkowanie:

Działanie odtruwające i uspokajające – ½ szklanki ciepłego płynu rano, a drugie pół wieczorem

Kuracja przepłukująca nerki –  1 szklanka, 2-3 razy dziennie

Przygotowanie:

2 łyżki suszonych liści porzeczki, 250 ml wody / 2 czubate łyżki świeżych liści, 250 ml wody.

Liście zalewamy wrzątkiem i odstawiamy na 10 minut do naciągnięcia. / Liście zalewamy zimną wodą i powoli doprowadzamy do wrzenia, po czym przecedzamy.

Smorodinówka

Dawkowanie:

1 łyżka stołowa, 2 razy dziennie.

Przygotowanie:

2 kg owoców porzeczki, 4 goździki, laska wanilii, 2 cm kory cynamonu, 1L Listówki, 600 ml spirytusu, 650 ml wody, szklanka cukru, 2 łyżki miodu.

Owoce oczyszczamy z szypułek, myjemy, wkładamy do słoja i lekko je ugniatamy. Dodajemy goździki, wanilię, cynamon i zalewamy zrobioną wcześniej listówką, spirytusem oraz 400 ml wody. Słój szczelnie zamykamy i potrząsamy, żeby dokładnie wszystko wymieszać. Nalewkę odstawiamy na 3 miesiące w słoneczne i ciepłe miejsce. Następnie płyn zlewamy do oddzielnej butelki, a do pozostałych w słoju owoców dodajemy syrop przygotowany ze szklanki wody (250ml), cukru oraz miodu. Zawartością potrząsamy i odstawiamy na tydzień. Gotowy płyn przecedzamy przez gazę, delikatnie odciskając owoce i łączymy obie nalewki, mieszając drewnianą łyżką. Gotową smorodinówkę zlewamy do butelek i odstawiamy na minimum pół roku (im dłużej tym lepiej). Przepis można modyfikować dodając więcej cukru, lub zmniejszając ilość spirytusu, a zwiększając ilość wody.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:

1# Sok z porzeczki pomaga w leczeniu przeziębienia, gorączki, chrypy, ostrych biegunek. Można stosować przez długi czas.

2# Maseczka ze świeżych owoców porzeczki działa uszczelniająco i zalecana jest dla skóry z kruchymi, rozszerzonymi naczynkami.