Opis rośliny
rozwińPokrój
Osiąga wysokość do 30 cm.
Łodyga
Wzniesiona, podnosząca się lub pokładająca, widlasto rozgałęziona.
Liście
Odziomkowe mają długie ogonki i składają się z 3–5 podługowato jajowatych, grubo ząbkowanych listków. Liście łodygowe są 3-listkowe, o listkach karbowanych, krótkoogonkowe lub siedzące i mają duże przylistki. Liście są przylegająco owłosione.
Kwiaty
Drobne, wyrastające pojedynczo na długich szypułkach z wierzchołków łodygi lub kątów liści. Mają średnicę 1 cm, składają się z 4 płatków (inaczej niż u innych gatunków pięciornika, które mają 5 płatków), kielich 4-działkowy, 16 pręcików i liczne słupki na miseczkowatym dnie kwiatowym. Żółte płatki korony o odwrotnie jajowatym kształcie są na brzegach nieco wycięte.
Owoce
Niełupki.
Kłącze
Czarnobrunatne, grube i zdrewniałe, pokryte węzłami, na przekroju poprzecznym ma czerwoną, gwiaździstą plamę.
Występowanie
Występuje w Europie środkowej, Azji i północnej oraz zachodniej części Syberii. W Polsce pospolicie rośnie na pastwiskach, torfowiskach, zaroślach i widnych lasach. Preferuje umiarkowane światło, glebę wilgotną i próchniczą, od kwaśnej do obojętnej.
Właściwości pięciornika kurze ziele
Przewód pokarmowy
Właściwości lecznicze kurzego ziela wynikają głównie z obecności garbników (tanoidów), które tworzą warstwę ochronną na błonach śluzowych i skórze, utrudniając przenikanie wody przez ściany jelit oraz hamują ubytek wody i elektrolitów z organizmu. [1] Ponadto hamują rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych, drożdżaków oraz grzybów w przewodzie pokarmowym, a także neutralizują związki powstające z rozpadu martwych komórek, toksyny bakteryjne i niektóre metale ciężkie, w tym ołów. Ziele polecane jest (również dla dzieci) w przypadku biegunek bakteryjnych spowodowanych zatruciem pokarmowym lub rotawirusem, zakażeniach bakteryjnych, kolkach jelitowych, bólu brzucha, wzdęciach oraz pomocniczo przy czerwonce i w durze brzusznym. [2]
Cukrzyca i gojenie ran
Biorąc pod uwagę aktywność biologiczną, analizy morfologiczne i biochemiczne, naukowcy po raz pierwszy mogą wykazać, że metanolowy ekstrakt z korzenia pięciornika poprawia i przyspiesza gojenie oraz zmienia procesy oksydacyjne w procesie gojenia ran cukrzycowych, co potwierdza badania etnobotaniczne. [3] Ekstrakt może być stosowany w początkowych stanach cukrzycy, a także może być pomocny przy powikłaniach cukrzycy, takich jak neuropatia, czy retinopatia cukrzycowa. [7]
Stany zapalne oraz krwawienia
Zawarte w surowcu tanoidy działają również ściągająco, powodując uszczelnianie się naczyń włosowatych, działając przeciwobrzękowo i łagodząc objawy stanów zapalnych, takie jak pieczenie i swędzenie. Zmniejszają stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, gardła, żołądka i jelit, a także przeciwdziałają drobnym krwawieniom z uszkodzonych naczyń włosowatych. [8] Surowiec działa lekko przeciwzakrzepowo, niwelując krwawienia spowodowane owrzodzeniem jelita grubego i odbytnicy oraz zapobiegają rozszerzaniu się naczyń krwionośnych przez histaminę. [4]
Ponadto, badania sugerują, że dodanie ekstraktu z ziela pięciornika do konwencjonalnej terapii czynnego wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może przyczynić się do zmniejszenia niektórych dokuczliwych objawów. [5]
Nowotwory i drobnoustroje
Jak podają badania, ekstrakt etanolowy z kłączy pięciornika może hamować wzrost komórek chłoniaka. Wyciągi wykazywały znaczną cytotoksyczność, hamując wzrost komórek w stężeniach 10 i 50 μg/ml. [6]
Ekstrakty z kłączy mają także umiarkowane działanie przewiwwirusowe wobec wirusów opryszczki typu 1 oraz 2, wirusa grypy typu A oraz ospy krowiej (krowianka). Umiarkowaną skuteczność odnotowano także wobec bakterii Gram-dodatnich (Gronkowiec złocisty i Laseczka sienna). W przypadku bakterii Gram-ujemnych, zauważono wysoką aktywność tylko przeciwko Helicobacter pylori – reszta pozostała bez zmian. Lekkie działanie przeciwgrzybicze tylko wobec Candida albicans. [7]
Zewnętrznie
Zewnętrznie stosowany jest w stanach zapalnych i ropnych, chorobach skóry oraz w razie problemów krążeniowych. W formie płukanek gardła i jamy ustnej przy zapaleniu dziąseł i gardła, a także do irygacji przy zapaleniu pochwy i upławach (irygacje) oraz odbytnicy (lewatywa). [8] Wspiera leczenie trudno gojących się ran, opryszczki, grzybicy, świądu, oparzeń I i II stopnia i nadmiernej potliwości stóp (kąpiel). Do tego łagodzi syndrom ciężkich nóg i hemoroidy. [7]
[1] Źródło: Effect of oral administration of tormentil root extract (Potentilla tormentilla) on rotavirus diarrhea in children: a randomized, double blind, controlled trial, 2003
[2] Źródło: Herbal Medicines for Gastrointestinal Disorders in Children and Adolescents: A Systematic Review, 2017
[3] Źródło: Phenolic, Antioxidant, Antimicrobial, and In-vivo Wound Healing Properties of Potentilla erecta L. Root Extract in Diabetic Rats, 2020
[4] Źródło: Antithrombotic Potential of Tormentil Extract in Animal Models, 2017
[5] Źródło: Tormentil for active ulcerative colitis: an open-label, dose-escalating study, 2007
[6] Źródło: Cytotoxicity of some Russian ethnomedicinal plants and plant compounds, 2005
[7] Źródło: Potentilla—A review of its phytochemical and pharmacological profile, 2009
[8] Źródło: Anti-Inflammatory Effects of Agrimoniin-Enriched Fractions of Potentilla erecta, 2016
Rośliny o podobnym działaniu
Zatrucie pokarmowe – Jałowiec pospolity
Zapalenie żołądka – Rumianek pospolity
Owrzodzenia – Ogórecznik lekarski
Upławy – Stokrotka pospolita
Przeciwwskazania do stosowania pięciornika
Nie zaleca się stosować doustnie w okresie ciąży i laktacji. Nie stosować doustnie przez dłuższy czas, ponieważ może powodować uporczywe zaparcia, a dawki większe niż zalecane mogą wywołać u osób wrażliwych wymioty oraz kolkę żołądkową lub jelitową. W przypadku biegunki trwającej dłużej niż 3-4 dni koniecznie zgłosić się do lekarza. Przyjmowanie innych leków powinno nastąpić godzinę przed lub po podaniu pięciornika.
W badaniach klinicznych dotyczących pięciornika kurze ziele nie odnotowano ani skutków toksycznych, ani skutków ubocznych o znaczeniu klinicznym. [1], [2]
[1] Źródło: Effect of oral administration of tormentil root extract (Potentilla tormentilla) on rotavirus diarrhea in children: a randomized, double blind, controlled trial, 2003
[2] Źródło: Tormentil for active ulcerative colitis: an open-label, dose-escalating study, 2007
Pozyskiwanie
Jesienią zbieramy kłącza starszych roślin ze stanowisk naturalnych i układamy je w koszyku. Po powrocie oczyszczamy je z ziemi i odcinamy naziemne części oraz drobne korzenie. Twardą szczotką dokładnie je myjemy, kroimy na małe kawałki, rozkładamy cienką warstwą na papierze i suszymy w przewiewnym, zacienionym miejscu, w temperaturze otoczenia. Można je też wysuszyć w piekarniku/suszarni rozgrzanej maksymalnie do 60 stopni.
Składniki aktywne
rozwińGarbniki (do 23,5%) – związki pirogalolowe (garbniki hydrolizujące i pirokatechinowe (garbniki skondensowane)
Wolne kwasy organiczne – kwas elagowy
Trójterpeny – tormentol
Polifenole – flawonoidy, kwasy fenolowe, kumaryny
Antocyjany
Substancje żywicowe i woskowe
Sole mineralne
Przepisy z pięciornika kurze ziele
Nalewka z pięciornika kurze ziele
Dawkowanie:1 łyżka 3 razy dziennie – biegunka, dolegliwości trawienne, stany zapalne żołądka i jelit, niewielkie krwawienia z przewodu pokarmowego.
Rozcieńczona z ½ szklanki wody 1 łyżka, 3 razy dziennie – płukanki jamy ustnej i gardła, zaognione miejsca na dziąsłach, środek przeciwbólowy po usunięciu zęba, krwawienie z dziąseł.
Przygotowanie:1/3 szklanki rozdrobnionego kłącza pięciornika, 500 ml spirytusu (70%).
Rozdrobnione kłącze wkładamy do słoja i zalewamy go spirytusem. Szczelnie zamykamy i odstawiamy na 2 tygodnie, często nim wstrząsając. Całość filtrujemy przez gazę, odciskamy kłącza i przelewamy do butelek z ciemnego szkła.
Maść z pięciornika kurze ziele
Dawkowanie:Stosować w miarę potrzeby.
Przygotowanie:½ szklanki kłącza pięciornika, kostka smalcu wieprzowego.
Smalec rozpuszczamy w kąpieli wodnej, dodajemy kłącze pięciornika i całość mieszamy drewnianą łyżką. Gotujemy na małym ogniu do momentu, aż tłuszcz się spieni. Następnego dnia czynność powtarzamy, po czym przecedzamy przez gazę, a kłącze wyciskamy. Gotową maść przelewamy do wyparzonych słoików i odstawiamy do zastygnięcia.
Odwar z pięciornika kurze ziele
Dawkowanie:2 łyżki ciepłego odwaru, 2-3 razy dziennie.
Przygotowanie:1 łyżka rozdrobnionego i suszonego pięciornika, 250 ml wody.
Kłącze pięciornika wkładamy do garnka, zalewamy wodą i gotujemy na małym ogniu pod przykryciem przez 30 minut, nie dopuszczając do wrzenia wody. Po tym czasie odstawiamy na 10 minut do naciągnięcia i przecedzamy.