Opis rośliny
rozwińPokrój
Osiąga wysokość 5-50 cm.
Łodyga
Wzniesiona, w środku pusta, pojedyncza, naga, bezlistna z pojedynczym koszyczkiem kwiatowym.
Liście
Tworzą rozetę, są podługowolancetowate lub lancetowate, zielone, wcinane w różny sposób, czasem wcięcia są tak głębokie, że liść składa się niemalże z trójkątnych odcinków.
Kwiaty
Kwiaty są w koszyczku, wszystkie są języczkowate, mają intensywnie żółty kolor.
Owoc
Niełupka z długim dzióbkiem. Puch kielichowy jest pojedynczy.
Korzeń
Gruby, palowy.
Występowanie
Pochodzi prawdopodobnie z Europy i rozprzestrzeniła się częściowo na Azję, Ameryką Północną i niektóre kraje półkuli południowej. W Polsce jest pospolitym chwastem. Rośnie na łąkach, pastwiskach, przydrożach, terenach ruderalnych, także w świetlistych lasach. Nie ma specjalnych wymagań glebowych. Lubi stanowiska dobrze nasłonecznione.
Właściwości mniszka lekarskiego
Układ moczowy
Mniszek lekarski stosowany jest przede wszystkim jako środek diuretyczny, który działa odtruwająco i oczyszczająco. Jego moczopędne właściwości (w przeciwieństwie do leków) nie wypłukują przy tym potasu, a wręcz go uzupełniają. Roślina jedynie usprawnia usuwanie jonów sodu i potasu przez nerki. Dzięki temu działa przeciwobrzękowo, pomocniczo pomaga zapobiec powstawaniu kamieni nerkowych, oczyszcza krew oraz wspiera leczenie reumatyzmu, dny moczanowej i infekcji moczowych.
Przewód pokarmowy
Dzięki zawartym w surowcu laktonom mniszek wykazuje właściwości żółciotwórcze i żółciopędne. Te związki o gorzkim smaku działają drażniąco, stymulując wydzielanie śliny, soku żołądkowego i żółci. Nieznacznie wspomaga trawienie tłuszczów i przyswajanie witamin, a także wzmaga apetyt. Działa leczniczo w przypadku chorób wątrobowych (marskość, wirusowe zapalenie wątroby, itp.) i żółciowych, oraz zaburzeń trawienia, takich jak powolne trawienie, wzdęcia, czy gazy jelitowe. Medycyna naturalna zaleca stosowanie przetworów z mniszka w czasie rekonwalescencji po wirusowym zapaleniu wątroby, przy zastojach żółci i w początkowym stadium kamicy żółciowej.
Wzmocnienie organizmu oraz układ krążenia
Ze względu na właściwości wzmacniające odporność, mniszek zalecany jest również w przypadku ogólnego osłabienia organizmu. W szczególności u osób starszych, rekonwalescentów oraz w razie zwiększonej podatności na choroby infekcyjne i wirusowe.
Wysoka zawartość inuliny w korzeniu mniszka ma podobne działanie do prebiotyków. Stymuluje wzrost flory bakteryjnej, działa powlekająco na nabłonek jelita, a także zmniejsza wchłanianie glukozy i tłuszczów. Pomocniczo obniża stężenie cukru i lipidów we krwi, dzięki czemu wspiera cukrzyków oraz osoby stosujące kuracje odchudzające. Do tego wzmacnia właściwości odtruwające, wiążąc toksyczne metabolity i ułatwiając ich usuwanie.
Stany zapalne i nowotwory
Wyciągi z mniszka lekarskiego są bogate w polifenole i posiadają silny potencjał antyoksydacyjny, przeciwzapalny, a nawet przeciwnowotworowy. Badania potwierdzają, że chroni on przed ostrym zapaleniem trzustki i działa przeciwzapalnie na ośrodkowy układ nerwowy. Do tego surowiec uśmierca komórki rakowe wątroby, hamuje rozrost komórek rakowych piersi i blokuje przerzuty komórek rakowych piersi i prostaty.
Zewnętrznie
Stosowany zewnętrznie działa antybakteryjnie i ściągająco. Działa regeneracyjnie na skórę, przyspieszając gojenie się ran oraz bliznowacenie. Do tego w formie okładów pomaga zwalczyć kurzajki. Poprawia również kondycję cery i włosów, a także jest dobrym środkiem dla skóry trądzikowej i w przypadku skłonności do przetłuszczających się włosów.
Rośliny o podobnym działaniu
Oczyszczanie krwi – Pokrzywa zwyczajna
Wirusowe zapalenie wątroby – Mięta pieprzowa
Rekonwalescencja – Kozieradka pospolita
Zapalenie trzustki – Pietruszka zwyczajna
Bliznowacenie – Przywrotnik pospolity
Przeciwwskazania do stosowania mniszka
Nie stosować w przypadku okluzji jelit i skóry, czynnych wrzodów trawiennych oraz niedrożności dróg żółciowych. Nie zalecany dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Lecząc kamicę żółciową mniszkiem, koniecznie skonsultować się z lekarzem. Kuracja mniszkiem nie powinna trwać dłużej niż 4-6 tygodni.
Pozyskiwanie
W lecznictwie wykorzystywane są wszystkie części rośliny. Korzenie wczesną wiosną lub jesienią, a młode listki i główki kwiatów w kwietniu i maju. Kwiaty i liście obrywamy z łodyg, płuczemy, rozkładamy na ręczniku i osuszamy. Następnie suszymy je w przewiewnym i ciemnym miejscu. Korzenie natomiast myjemy i suszymy w suszarce. Przechowywać w ciemnym miejscu, w szczelnie zamkniętym pojemniku.
Składniki aktywne
rozwińKorzeń
Trójterpeny – taraksasterole, cykloartenol
Składniki gorzkie – eudesmanolidy, germakranolidy, laktukopikryna
Fitosterole – beta-sytosterol
Polisacharydy – inulina (40%), pektyna
Substancje żywicowe i cholina
Garbniki
Kwasy organiczne
Sole mineralne
Kwiaty
Trójterpeny
Polifenole – flawonoidy, kwasy fenolowe, kumaryny
Karotenoidy
Olejek eteryczny
Sole mineralne – potas, magnez, siarka, krzem
Witamina C
Sok mleczny (cała roslina) – taraksacyna, białka, żywica, inozyt, tarakserol i taraksasterol, kauczuk
Przepisy z wykorzystaniem mniszka
Nalewka z mniszka lekarskiego
Dawkowanie:2 łyżki, 3 razy dziennie, 30 minut przed posiłkiem.
Przygotowanie:Około 40 kwiatów mniszka, 1l wódki (50%) zrobionej ze spirytusu.
Kwiaty wkładamy do słoja i zalewamy wódką. Szczelnie zamykamy i odstawiamy na 2 tygodnie w ciemne miejsce. Następnie nalewkę filtrujemy przez gazę i wyciskamy kwiaty. Zostawiamy jeszcze na tydzień, po czym przelewamy do butelek.
Syrop z mniszka lekarskiego
Dawkowanie:1 łyżka płynu, 3 razy dziennie.
Przygotowanie:450 kwiatów mniszka, 1250 ml wody, cytryna, 750g cukru.
Główki kwiatów rozkładamy na białym papierze lub prześcieradle, aby muszki i robaczki powychodziły z nich. Gotowe kwiaty wkładamy do pojemnika, zalewamy zimną wodą, dodajemy czystą, pokroją w plastry cytrynę i odstawiamy na 5 godzin. Następnie gotujemy przez 30 minut na wolnym ogniu, pod przykryciem. Następnego dnia kwiaty wraz z cytryną przecedzamy przez gazę. Dodajemy cukier i gotujemy aż do uzyskania gęstego syropu (można go gotować przez 3 kolejne dni po kilka godzin). Po całym procesie gorący roztwór przelewamy do słoików, szczelnie zakręcamy i odwracamy do góry dnem. Syrop ma ważność do następnych zbiorów, a otwarty przechowujemy w lodówce.
Napar z mniszka lekarskiego
Dawkowanie:1 szklanka naparu, 2 razy dziennie.
Przygotowanie:Garść świeżych lub suszonych kwiatów, 250 ml wody.
Kwiaty zalewamy wrzątkiem, przykrywamy i odstawiamy na 15 minut. Po tym czasie przecedzamy i pijemy.