Rhamnus frangula (Rhamnus cathartica)

Kruszyna pospolita (i Szakłak pospolity)

Ten miododajny krzew swoją nazwę zawdzięcza łamliwym i bardzo kruchym gałązkom. Warto umieć ją poprawnie zidentyfikować, ponieważ jej owoce, przypominające jagody, są trujące (do spożycia tylko po obróbce termicznej). Surowcem leczniczym w przypadku kruszyny jest tylko kora. Dzięki swoim właściwościom jest bardzo skutecznym lekiem na problemy z zaparciami. Jest spokrewniona z szakłakiem pospolitym, który wykorzystywany jest leczniczo w identyczny sposób i w przy takich samych przypadkach.

Galeria

źródło: Stoutcob

źródło: Dean Morley

Opis rośliny

rozwiń

Pokrój
Osiąga wysokość 5-7 m. Brak cierni na gałązkach różni kruszynę od szakłaka pospolitego.

Łodyga
Gałązki cienkie. Kora na młodych gałązkach owłosiona, brązowo-brunatna, na starszych matowa, szarobrunatna i pokryta jasnymi plamkami – przetchlinkami. Młode pędy nieprzyjemnie pachną zgnilizną.

Liście
Ogonkowe, ustawione skrętolegle, długości od 3 do 7 cm. Blaszka liściowa szerokoeliptyczna lub odwrotnie jajowata, całobrzega, tępa lub zaostrzona. Po obu stronach nerwu głównego 6–9 łukowatych nerwów bocznych. Na górnej stronie liście są ciemniejsze, na spodniej jaśniejsze, żółtawozielone. Liście są nagie, tylko na nerwach owłosione. Jesienią przebarwiają się na kolor jasnożółty. Pączki bez łusek.

Kwiaty
Drobne, wyrastają po 2–10 (20) z kątów liści na krótkich szypułkach. Obupłciowe, 5-krotne, o zielonkawych z zewnątrz, białych wewnątrz płatkach korony, krótszych od działek kielicha. Pręciki krótsze od płatków korony.

Owoc
Kulisty pestkowiec, wielkości grochu, zawierający 2–3 jajowate nasiona. Owoce są początkowo zielone, później czerwone i fioletowo-czarne, w końcu prawie czarne.

Występowanie
Występuje w całej Europie, północnej Afryce i północno-zachodniej Azji. W Polsce rośnie w lasach wilgotnych, zaroślach na całym niżu oraz w dolnych partiach górskich. Preferuje gleby wilgotne, lekko kwaśne. Lubi światło i półcień.

zwiń

Właściwości kruszyny pospolitej

Działanie przeczyszczające

Zarówno kruszyna jak i szakłak stosowane są jako środek silnie przeczyszczający, dzięki obecnym w roślinie antrazwiązkom, działający na jelito grube. Stymulują ruchy jelita i rozmiękczają stolec, co ułatwia wypróżnianie. Używane są przede wszystkim w celu krótkotrwałego leczenia okazjonalnych zaparć, ponieważ antrazwiązki działają drażniąco.

Przewód pokarmowy

Kora kruszyny wykazuje także korzystne działanie na układ pokarmowy. Stymuluje wytwarzanie żółci, działa żółciopędne, a dzięki substancjom gorzkim pobudza wydzielanie soków trawiennych. Wspomaga leczenie chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, niestrawności oraz poprawia przyswajanie składników odżywczych.

Drobnoustroje

Badania potwierdzają również antymikrobowe działanie kruszyny i szakłaka. Ekstrakty skutecznie zwalczają wirusa opryszczki VHS-1 oraz działają przeciwgrzybiczo, zwalczając m.in. patogenne drożdżaki i wykazują toksyczne działanie na pasożyty jelitowe, np. glisty i owsiki. Kruszyna jest również dobrym środkiem w przypadku bakterii laseczki woskowej, która wywołuje infekcje trawienne.

Rośliny o podobnym działaniu

ZaparciaStrączyniec (Senes wąskolistny)
WątrobaMniszek lekarski
Pęcherzyk żółciowyBluszczyk kurdybanek
Wirus opryszczkiDziewanna
OwsikiBylica piołun

Przeciwwskazania do stosowania kruszyny

Funkcje przeczyszczające Kruszyny są bardzo silne, więc trzeba bardzo uważać z dawkowaniem. Stosować doraźnie, w razie koniecznej potrzeby i nie dłużej niż 7-10 dni. Nie stosować w ciąży, okresie karmienia piersią, podczas miesiączki. Nie podawać dzieciom do 12 roku życia. W przypadku wystąpienia silnych bólów brzucha, wymiotów, wzdęć koniecznie odstawić i skontaktować się z lekarzem. Nie stosować w przypadku chorób jelit, stanów zapalnych, zapalenia wyrostka robaczkowego, zapalenia okrężnicy i stanach odwodnienia (utrata elektrolitów). Zachować ostrożność w połączeniu z lekami przeciwarytmicznymi steroidami i przetworami korzenia lukrecji.

Pozyskiwanie

Korę najlepiej zbierać wczesną wiosną z młodych gałązek kruszyny, na których nie wyrosły jeszcze liście. Mogą mieć specyficzny i nieprzyjemny zapach. Nie wolno używać świeżej kory ze względu na silne związki drażniące. Korę można wyłożyć na blachę i włożyć do piekarnika na 100°C. Pozostawić na 2 godziny aż się całkowicie wysuszy. Przesypać do papierowej torebki i odłożyć na kilka tygodnie w ciemne i suche miejsce.

Owoce zbiera się nie całkiem jeszcze dojrzałe, gdy mają barwę czerwonoczarną i są jędrne. Zbierając je, należy uważać, żeby nie pognieść. Suszy się je w suszarni ogrzewanej w temp. 60°C. Owoce często przegarniamy, aby się nie zlepiły. Po wysuszeniu nie mogą być przypalone.

Składniki aktywne

rozwiń

Antrazwiązki (do 7%) – kora (glukofrangulina A i B, frangulina A i B, glikozydowe połączenia fiscjonu, chryzofanolu i emodyny; związki nie-glikozydowe, w tym palmidyna C, dwuantron emodyny, chryzofanol i emodyna)
Związki garbnikowe
Taniny
Flawonoidy – ksantoramnina i ramnetyna
Saponiny
Alkaloidy peptydowe – frangulanina i franganina
Sole mineralne

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem kruszyny

Odwar z kory kruszyny

Dawkowanie:

Pić 1 napar małymi porcjami przez cały wieczór, po ¼ do ½ porcji szklanki.

Efekt działania widoczny po około 8-10 godzinach.

Przygotowanie:

½ łyżeczki kory, 250 ml wody.

Korę wsyp do wody i powoli doprowadź do wrzenia. Przykryj i gotuj jeszcze przez 15 minut. Odstaw do ostygnięcia, po czym przecedź. Korę ponownie zalej wrzątkiem i uzyskany płyn dodaj do wcześniejszego naparu, tak aby była pełna szklanka.

Odwar z owoców kruszyny

Dawkowanie:

1/3- ½ szklanki rano i wieczorem.

Po posiłku jako lek przeczyszczający

Przed posiłkiem jako lek pobudzający czynności żołądka

Przygotowanie:

½ – 1 łyżki owoców, 250 ml wody.

Owoce zalać wodą i gotować przez 3 minuty, po czym przecedzić.