Valeriana officinalis

Kozłek lekarski

Ta bylina znana jest również pod nazwą waleriana i jest, nie tylko bardzo skutecznym środkiem uspokajającym i ułatwiającym zasypianie, ale także wśród kotów uchodzi za silny afrodyzjak – wydzielany przez niego zapach wprawia je w kilkuminutową ekstazę, ponieważ działa na nie jak feromon. Choć obecnie zastąpiony przez leki syntetyczne, to nadal wchodzi w skład 80% zielarskich preparatów zażywanych na bezsenność. Surowcem leczniczym jest jego kłącze oraz korzeń.

Galeria

źródło: Laura Ockel

źródło: Steve Slater

źródło: Clint Budd

źródło: Tim Green

Opis rośliny

rozwiń

Pokrój
Osiąga wysokość 50-200 cm. W pierwszym roku wytwarza przyziemną rozetę ogonkowych, nieparzystopierzastych liści. W drugim roku wytwarza masywną łodygę. Pod ziemią posiada krótkie kłącze. Zwykle nie wytwarza rozłogów.

Łodyga
Wyprostowana lub wzniesiona, nierozgałęziona lub nieznacznie rozgałęziona tylko w górnej części, długa, lekko owłosiona u dołu.

Liście
Łodygowe najczęściej naprzeciwległe, zebrane po trzy, cztery, czasem skrętoległe; dolne ogonkowe, górne siedzące. Są nieparzysto-pierzastosieczne z 6-15 parami listków. Na spodniej stronie przeważnie owłosione długimi włoskami.

Kwiaty
Drobne, obupłciowe, zebrane w baldachy boczne lub szczytowe. Korona ma kolor biały, liliowy lub różowy. Korona ma kształt dzwonkowato-lejkowaty, płatki są zrośnięte.

Owoc
Orzeszek, podłużnie jajowaty, z trzema żeberkami na wypukłej stronie i jednym żeberkiem na stronie płaskiej. Kolor od beżowego do brunatnego. Na szczycie najczęściej 10 białawych lub kremowych włosków lotnych.

Kłącza
Krótkie, czasem z krótkimi podziemnymi rozłogami.

Występowanie
Występuje w zalesionych i wilgotnych rejonach Europy, Azji Mniejszej, Zachodniej i Środkowej, aż po Japonię. W Polsce dziko rośnie w wilgotnych zaroślach całego kraju. Porasta również brzegi wód, torfowiska, czy skały. Dobrze rośnie na glebach żyznych i wapniowych.

zwiń

Właściwości kozłka lekarskiego

Układ nerwowy

Działanie kozłka lekarskiego polega głównie na tłumieniu stanów emocjonalnych i refleksów motorycznych, stąd zalecany jest w przypadku pobudzenia, zaburzeń snu na tle nerwowym oraz jako środek łagodzący zaburzenia neurowegetatywne. Co ważne, działanie silnie uspokajające (choć mocno nieregularne, zależne od prawidłowego przetworzenia) tyczy się tylko osób będących pod wpływem wzmożonej pobudliwości. Leczy nerwowość u dorosłych i dzieci, palpitacje serca oraz niepokój. Wywołuje stan odprężenia, a nawet poprawia jakość snu, zmniejsza czas potrzebny do zaśnięcia i wydłuża czas jego trwania. Do tego łagodzi ból głowy, lekkie zawroty i pulsacje w skroniach.

Przewód pokarmowy

Substancje czynne waleriany mają działanie przeciwbólowe i rozkurczowe na mięśnie gładkie w przewodzie pokarmowym, a także na dolegliwości związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego. Łagodzi zaburzenia żołądkowe powstające na tle nerwowym, działa wiatropędnie i stymuluje wydzielanie soków żołądkowych oraz śliny. Ponadto zmniejsza ból miesiączkowy i objawy menopauzy oraz działa uspokajająco w przypadku PMS i w okresie przekwitania.

Układ krążenia i górne drogi oddechowe

Kozłek lekarski działa również korzystnie na układ krążeniowo-oddechowy. Obniża ciśnienie, wzmacnia i rozszerza naczynia krwionośne, a także blokuje skurcze tętnic wieńcowych i skurcze oskrzeli (bronchospazmy). Medycyna ludowa zaleca stosowanie kozłka również w celu leczenia padaczki.

Zewnętrznie

Stosowany zewnętrznie w formie naparów pomaga zwalczyć łupież i łojotok, a nawet dermatozę w niektórych przypadkach. Łagodzi stany zapalne skóry i wspiera leczenie egzem skórnych.

Rośliny o podobnym działaniu

NadpobudliwośćMelisa lekarska
Ból głowyRozchodnik ostry
Bóle menstruacyjneKrwawnik pospolity
Padaczka (epilepsja)Owies zwyczajny
ŁupieżŁopian większy

Przeciwwskazania do stosowania waleriany

Nie stosować razem z lekami działającymi na układ nerwowy (uspokajające, nasenne, przeciwlękowe, przeciwdepresyjne) oraz z lekami zwiotczającymi mięśnie. Nie podawać w czasie ciąży i podczas karmienia piersią. Ze względu na brak badań nie powinien być podawany dzieciom do lat 12. Unikać prowadzenia pojazdu po zażyciu, ponieważ wpływa na zdolność reakcyjną. Stosowanie waleriany ponad miesiąc lub w nadmiernych ilościach może powodować bóle głowy, zaburzenia wzroku, palpitacje serca i mdłości.

Pozyskiwanie

Korzeń i kłącze zbieramy późną jesienią i suszymy w temperaturze maksymalnie 35 stopni, ponieważ wyższe temperatury wytrącają właściwości zdrowotne waleriany. Zrywać razem z korzeniami. Wyciągi wodne mają mniejszą wartość leczniczą od alkoholowych. Kozłka łatwo pomylić z ostrogowcem czerwonym.

Składniki aktywne

rozwiń

Irydoidy (ok. 0,5%) – walepotriaty
Kwasy seskwiterpenowe
Olejki eteryczne (do 2%)– octan bornylu, monotorpeny, dwuterpeny kwasy seskwiterpenowe
Flawonoidy – linaryna
Ligniny
Alkaloidy terpenowe – walerynina, scynantyna,  aktynidyna
Związki poliacetylowe
Kwasy organiczne – kwas izowalerianowy, chlorogenowy i kawowy
Trójterpeny – walerozyd A

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem kozłka

Napar z korzeni kozłka

Dawkowanie:

1 napar 2-3 razy w ciągu dnia, dzieląc go na porcje (większą część na wieczór).

Przygotowanie:

1 łyżeczka drobno pokrojonego korzenia, 300 ml wody.

Korzeń zalej wrzątkiem, przykryj i umieść nad parą na 30 minut. Następnie zdejmij napar i trzymaj pod przykryciem przez kolejne 10 minut, po czym przecedź.

Nalewka z waleriany

Dawkowanie:

Kilka razy dziennie, najlepiej po posiłku, 30-50 kropli rozpuszczonych w kieliszku wody lub łyżeczce miodu, przez miesiąc.

Po kuracji zrobić przerwę na 2 tygodnie.

Przygotowanie:

Ususzone lub świeże korzenie kozłka, wódka 40%.

Korzenie ułożyć w słoiku do 2/5 jego objętości. Zalać wódką i odstawić w ciemne miejsce o temperaturze pokojowej na kilkanaście dni, codziennie wstrząsając słoikiem. Przecedzić przez gazę i zlać do buteleczek z ciemnego szkła.

Herbata z kozłka

Dawkowanie:

Najlepiej stosować wieczorem przed snem, przez tydzień.

Przygotowanie:

1 łyżeczka waleriany, 250 ml wody.

Walerianę zalać wrzątkiem i parzyć przez 10 minut.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:

1# Kąpiel uspokajająca – zaparzyć 100g korzenia w formie napar, po czym wlać go do gorącej kąpieli lub korzeń owinąć w gazę i włożyć do wanny.