Opis rośliny
rozwińPokrój
Osiąga wysokość 50-200 cm. W pierwszym roku wytwarza przyziemną rozetę ogonkowych, nieparzystopierzastych liści. W drugim roku wytwarza masywną łodygę. Pod ziemią posiada krótkie kłącze. Zwykle nie wytwarza rozłogów.
Łodyga
Wyprostowana lub wzniesiona, nierozgałęziona lub nieznacznie rozgałęziona tylko w górnej części, długa, lekko owłosiona u dołu.
Liście
Łodygowe najczęściej naprzeciwległe, zebrane po trzy, cztery, czasem skrętoległe; dolne ogonkowe, górne siedzące. Są nieparzysto-pierzastosieczne z 6-15 parami listków. Na spodniej stronie przeważnie owłosione długimi włoskami.
Kwiaty
Drobne, obupłciowe, zebrane w baldachy boczne lub szczytowe. Korona ma kolor biały, liliowy lub różowy. Korona ma kształt dzwonkowato-lejkowaty, płatki są zrośnięte.
Owoc
Orzeszek, podłużnie jajowaty, z trzema żeberkami na wypukłej stronie i jednym żeberkiem na stronie płaskiej. Kolor od beżowego do brunatnego. Na szczycie najczęściej 10 białawych lub kremowych włosków lotnych.
Kłącza
Krótkie, czasem z krótkimi podziemnymi rozłogami.
Występowanie
Występuje w zalesionych i wilgotnych rejonach Europy, Azji Mniejszej, Zachodniej i Środkowej, aż po Japonię. W Polsce dziko rośnie w wilgotnych zaroślach całego kraju. Porasta również brzegi wód, torfowiska, czy skały. Dobrze rośnie na glebach żyznych i wapniowych.
Właściwości kozłka lekarskiego
Układ nerwowy
Działanie kozłka lekarskiego polega głównie na tłumieniu stanów emocjonalnych i refleksów motorycznych, stąd zalecany jest w przypadku pobudzenia, zaburzeń snu na tle nerwowym oraz jako środek łagodzący zaburzenia neurowegetatywne. Co ważne, działanie silnie uspokajające (choć mocno nieregularne, zależne od prawidłowego przetworzenia) tyczy się tylko osób będących pod wpływem wzmożonej pobudliwości. Leczy nerwowość u dorosłych i dzieci, palpitacje serca oraz niepokój. Wywołuje stan odprężenia, a nawet poprawia jakość snu, zmniejsza czas potrzebny do zaśnięcia i wydłuża czas jego trwania. Do tego łagodzi ból głowy, lekkie zawroty i pulsacje w skroniach.
Przewód pokarmowy
Substancje czynne waleriany mają działanie przeciwbólowe i rozkurczowe na mięśnie gładkie w przewodzie pokarmowym, a także na dolegliwości związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego. Łagodzi zaburzenia żołądkowe powstające na tle nerwowym, działa wiatropędnie i stymuluje wydzielanie soków żołądkowych oraz śliny. Ponadto zmniejsza ból miesiączkowy i objawy menopauzy oraz działa uspokajająco w przypadku PMS i w okresie przekwitania.
Układ krążenia i górne drogi oddechowe
Kozłek lekarski działa również korzystnie na układ krążeniowo-oddechowy. Obniża ciśnienie, wzmacnia i rozszerza naczynia krwionośne, a także blokuje skurcze tętnic wieńcowych i skurcze oskrzeli (bronchospazmy). Medycyna ludowa zaleca stosowanie kozłka również w celu leczenia padaczki.
Zewnętrznie
Stosowany zewnętrznie w formie naparów pomaga zwalczyć łupież i łojotok, a nawet dermatozę w niektórych przypadkach. Łagodzi stany zapalne skóry i wspiera leczenie egzem skórnych.
Rośliny o podobnym działaniu
Nadpobudliwość – Melisa lekarska
Ból głowy – Rozchodnik ostry
Bóle menstruacyjne – Krwawnik pospolity
Padaczka (epilepsja) – Owies zwyczajny
Łupież – Łopian większy
Przeciwwskazania do stosowania waleriany
Nie stosować razem z lekami działającymi na układ nerwowy (uspokajające, nasenne, przeciwlękowe, przeciwdepresyjne) oraz z lekami zwiotczającymi mięśnie. Nie podawać w czasie ciąży i podczas karmienia piersią. Ze względu na brak badań nie powinien być podawany dzieciom do lat 12. Unikać prowadzenia pojazdu po zażyciu, ponieważ wpływa na zdolność reakcyjną. Stosowanie waleriany ponad miesiąc lub w nadmiernych ilościach może powodować bóle głowy, zaburzenia wzroku, palpitacje serca i mdłości.
Pozyskiwanie
Korzeń i kłącze zbieramy późną jesienią i suszymy w temperaturze maksymalnie 35 stopni, ponieważ wyższe temperatury wytrącają właściwości zdrowotne waleriany. Zrywać razem z korzeniami. Wyciągi wodne mają mniejszą wartość leczniczą od alkoholowych. Kozłka łatwo pomylić z ostrogowcem czerwonym.
Składniki aktywne
rozwińIrydoidy (ok. 0,5%) – walepotriaty
Kwasy seskwiterpenowe
Olejki eteryczne (do 2%)– octan bornylu, monotorpeny, dwuterpeny kwasy seskwiterpenowe
Flawonoidy – linaryna
Ligniny
Alkaloidy terpenowe – walerynina, scynantyna, aktynidyna
Związki poliacetylowe
Kwasy organiczne – kwas izowalerianowy, chlorogenowy i kawowy
Trójterpeny – walerozyd A
Przepisy z wykorzystaniem kozłka
Napar z korzeni kozłka
Dawkowanie:1 napar 2-3 razy w ciągu dnia, dzieląc go na porcje (większą część na wieczór).
Przygotowanie:1 łyżeczka drobno pokrojonego korzenia, 300 ml wody.
Korzeń zalej wrzątkiem, przykryj i umieść nad parą na 30 minut. Następnie zdejmij napar i trzymaj pod przykryciem przez kolejne 10 minut, po czym przecedź.
Nalewka z waleriany
Dawkowanie:Kilka razy dziennie, najlepiej po posiłku, 30-50 kropli rozpuszczonych w kieliszku wody lub łyżeczce miodu, przez miesiąc.
Po kuracji zrobić przerwę na 2 tygodnie.
Przygotowanie:Ususzone lub świeże korzenie kozłka, wódka 40%.
Korzenie ułożyć w słoiku do 2/5 jego objętości. Zalać wódką i odstawić w ciemne miejsce o temperaturze pokojowej na kilkanaście dni, codziennie wstrząsając słoikiem. Przecedzić przez gazę i zlać do buteleczek z ciemnego szkła.
Herbata z kozłka
Dawkowanie:Najlepiej stosować wieczorem przed snem, przez tydzień.
Przygotowanie:1 łyżeczka waleriany, 250 ml wody.
Walerianę zalać wrzątkiem i parzyć przez 10 minut.
Inne
Dawkowanie:Przygotowanie:
1# Kąpiel uspokajająca – zaparzyć 100g korzenia w formie napar, po czym wlać go do gorącej kąpieli lub korzeń owinąć w gazę i włożyć do wanny.