Juniperus communis

Jałowiec pospolity

Jałowiec swoją polską nazwę zawdzięcza temu, iż rośnie on na jałowych i piaszczystych terenach. Zwany kiedyś lekiem sarmatów. Jest zimozielonym krzewem, który swoją popularność zdobył dzięki bardzo skutecznym właściwościom trawiennym w dawnej ciężkostrawnej kulturze kulinarnej. Już samo żucie jego owoców poprawia pracę układu pokarmowego, z kolei dodane do dań, a zwłaszcza mięsnych (m.in. dziczyzny), podkreślają ich smak i wzbogacają aromat.

Galeria
Przepisy

źródło: Steve Richey

źródło: Peter Stenzel

źródło: Joan Simon

źródło: NTNU Vitenskapsmuseet

źródło: Patrick Alexander

Opis rośliny

rozwiń

Pokrój
Zawsze zielony, powoli rosnący, od nasady rozgałęziony krzew o kolumnowej, niekiedy także płasko rozpostartej formie wzrostu. Występuje również jako małe drzewo, zazwyczaj o wielu pniach, z wąsko piramidalną (tylko rzadko spłaszczoną) koroną. Osiąga wysokość zwykle do 11 m.

Pędy
Młode pędy są trójkanciaste, gładkie z wąskimi podłużnymi listewkami. Co charakterystyczne dla jałowców – rozgałęziają się w różnych kierunkach, a nie w jednej płaszczyźnie jak u innych przedstawicieli cyprysowatych.

Liście
Występują tylko szpilkowate. Liście wyrastają po trzy w okółku i utrzymują się na pędach przez trzy lata. Są wąskolancetowate, sztywne i kłujące, o długości od 5 do 12. Mają kolor szarozielony, z wierzchu z szerokim białym paskiem, czasem z wąską, zieloną linią biegnącą środkiem liścia i z zielonymi wąskimi paskami wzdłuż brzegów. Na dolnej stronie liść wypukły, na grzbiecie często z bruzdką.

Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, a całe rośliny zwykle dwupienne. Kwiatostany (strobile) męskie rozwijają się pojedynczo. Osiągają ok. 8 mm długości i składają się z 2–9 (najczęściej 3–6) okółków pręcików. Kwiatostany żeńskie są kulistawe, osiągają od 5 do 10 mm długości. U nasady wsparte są kilkoma drobnymi, trwałymi i płonnymi łuskami. Łusek tworzących właściwy kwiatostan jest od 3 do 16.

Owoc
Szyszkojagoda, która po dojrzeniu ma kolor czarny z niebieskim nalotem. Na górnej powierzchni znajdują się trzy szwy z wystającymi i odwiniętymi końcówkami łusek. Zalążki rozwijające się w nasiona umieszczone są pojedynczo na najwyższych łuskach (zwanymi nasiennymi). Jest ich zwykle od 1 do 3, rzadko do 6 i tyle też w szyszkojagodach powstaje nasion.

Nasiona
Jajowate i nieco trójkanciaste, o długości 4–5 mm, nieoskrzydlone. Rozsiewane są wraz z całą szyszkojagodą.

Korzenie
Silnie rozwinięty system korzeniowy ma zasięg często przekraczający 4 m. Korzenie rozrastają się płytko pod powierzchnią gleby.

Kora
Początkowo gładka czerwonawo brunatna, później szarobrunatna popękana wzdłużnie, odpadająca w postaci długich pasm.

Występowanie
Jałowiec rośnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej.. Występuje na wrzosowiskach, łąkach, wydmach, w lasach iglastych, bagnach, murawach, terenach i terenach skalistych. W Polsce występuje na niżu i w dolnej strefie obszarów górskich w rzadkich lasach sosnowych oraz na suchych i piaszczystych nieużytkach.

zwiń

Właściwości jałowca pospolitego

Przewód pokarmowy

Zawarty w jagodach jałowca terpinenol pozytywnie wpływa na poprawę pracy układu pokarmowego. Pobudza procesy trawienne, niwelując przy tym niestrawność i wzdęcia, a także nieznacznie stymuluje wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Łagodzi zaparcia, pomaga w regulacji pracy jelit, w przypadku dyspepsji oraz nadmiernej fermentacji w jelitach. Z kolei żucie jagód pomaga pozbyć się nieprzyjemnego „żołądkowego” zapachu z ust.

Układ moczowy

W połączeniu z flawonoidami szyszkojagody nasilają również właściwości diuretyczne. Działa moczopędnie i pomaga oczyścić organizm z toksyn, wspierając wydalanie jonów chloru, sodu oraz kwasu moczowego. Ponadto, jego silne właściwości bakteriobójcze dobrze współpracują z antybiotykami, zwalczającymi ostre infekcje układu moczowego (najlepiej po odstawieniu leków, aby uniknąć zakażeń oraz zniszczyć resztę bakterii odpornych na antybiotyk). Działa pomocniczo również w leczeniu łagodnych zaburzeń dróg moczowych, obrzęków, dny moczanowej, zaburzeń oddawania moczu oraz w przypadku kamicy nerkowej. Dodatkowo moczopędne i oczyszczające właściwości owoców wspierają walkę z cellulitem.

Drobnoustroje

Olejek eteryczny jałowca wykazuje działanie wobec wielu bakterii, drożdżaków (m.in. Candida, który jest odpowiedzialny za infekcje trawienne i ginekologiczne) oraz grzybów wywołujących infekcje skóry i paznokci. Do tego obecny w jagodach kwas imbrikatolowy blokuje rozmnażanie ludzkich komórek rakowych (nowotwór płuc), dzięki czemu spożywane mogą być w ramach profilaktyki przeciwnowotworowej.

Górne drogi oddechowe

Olejek stymuluje także ruch nabłonka w układzie oddechowym, pobudzając wydzielanie śluzu i oczyszczając przy tym drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny. Wspomaga leczenie tuberkulozy oraz innych chorób oddechowych, do tego działa napotnie i rozgrzewająco, więc z powodzeniem może być stosowany w razie przeziębienia. Natomiast inhalacje przy użyciu olejku pomagają zwalczyć wirusy oraz odetkać zakatarzony nos.

Zewnętrznie

Stosowany zewnętrznie zalecany jest w przypadku dolegliwości reumatycznych i artretycznych. Ekstrakty z jałowca powodują silne przekrwienie oraz rozgrzanie, co ma także zastosowanie w razie nerwobóli i w przypadku zapalenia korzonków nerwowych. Olejek ułatwia gojenie błon śluzowych i pomaga w leczeniu problemów skórnych, takich jak trądzik, łuszczyca, łojotok i egzema.

Rośliny o podobnym działaniu

Odświeżenie oddechu – Kminek zwyczajny
Infekcja układu moczowego – Mącznica lekarska
Grzybica – Macierzanka tymianek
Napotne – Kłosowiec fenkułowy
Łojotok – Babka lancetowata

Przeciwwskazania do stosowania jałowca

Długotrwałe (dłuższe niż 3 tygodnie) stosowanie jałowca podrażnia błonę śluzową przewodu pokarmowego i nerek. Przedawkowanie może prowadzić do bólu w okolicach nerek, silnej diurezy, białkomoczu, krwiomoczu, zaburzeń żołądkowo-jelitowych i przyspieszonego bicia serca.

Zewnętrznie nadmiar może spowodować zapalenie skóry, ból i obrzmienie. Działa silnie i drażniąco. Nie stosować w przypadku leczeniu stanów zapalnych dróg moczowych. Nie stosować z syntetycznymi diuretykami. Unikać stosowania w ciąży i okresie laktacji. W przypadku gorączki, bolesnego oddawania moczu, krwiomoczu i skurczy – skontaktować się z lekarzem.

Pozyskiwanie

Surowcem leczniczym są szyszkojagody oraz liście. Dojrzałe owoce (tylko te ciemnofioletowe, pokryte niebieskim nalotem) należy zbierać pod koniec jesieni i zimą. Potrzebują one 2 lat, żeby dojrzeć. Większość przepisów wymaga suszonych jagód, natomiast, w niektórych przypadkach można użyć świeżych, zmiażdżonych owoców. Suszyć należy bardzo powoli, w maksymalnie 35 stopniach. Trzeba uważać, aby nie przesuszyć jagód, najlepiej upewniając się, że w środku nadal pozostają miękkie. Przechowywać w ciemnym miejscu, z dostępem do powietrza.

Składniki aktywne

rozwiń

Flawonoidy i biflawonoidy
Taniny i kumaryny
Diterpeny – junicedral
Olejki eteryczne (do 2%) – terpeny (pinen, sabinen, beta-mircen, terpinenol, kamfen, kadinen), seskwiterpeny, dwuterpeny
Związki cukrowe (do 30%) – glukoza i fruktoza
Garbniki – do 5%
Leukoantocyjany
Kwasy organiczne – kwas glikolowy
Substancje żywicowe i woskowe – ok. 8%
Związek goryczowy
Sole mineralne

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem jałowca

Kuracja księdza Kneippa

Dawkowanie:

Jagody jedz codziennie (zaczynając od 4), dodając każdego dnia 1 więcej, aż dojdziesz do 15, po czym zmniejszaj dawkę, aż z powrotem dojdziesz do żucia 4 jagód. Po tym czasie należy przerwać kurację na jakiś czas.

Przygotowanie:

Poprawia przemianę materii, niweluje wzdęcia, zaburzenia trawienia i nieprzyjemny zapach z ust.

Napar z jałowca

Dawkowanie:

Zaburzenia oddawania moczu, kamica nerkowa, działanie moczopędne – 1 napar pić w ciągu dnia, ale w niewielkich ilościach (1,2 łyki). Trzeba uważać, żeby nie przedawkować. Łatwo rozpoznawalny symptom przedawkowania to fiołkowy zapach moczu.

Łupież – stosować w miarę potrzeby, wcierając w skórę głowy i pozostawiając na 15 minut, po czym spłukać.

Przygotowanie:

Łyżka owoców, 200 ml wody.

Rozdrobnione owoce zalać wrzątkiem i odstawić pod przykryciem na 10-15 minut, po czym przecedzić.

Wino jałowcowe

Dawkowanie:

Pić codziennie rano po jednym kieliszku.

Przygotowanie:

2 garście owoców, woda, 2 łyżki cukru, 1 l czerwonego wina gronowego.

Owoce rozgnieść i zalać wodą tak aby je przykryła. Gotować przez 30 minut na małym ogniu. Wywar przecedzić, dodać 2 łyżki cukru i podgrzewać na mały ogniu aż do zgęstnienia. Dolać wino, dokładnie wymieszać i przelać do butelek. Odstawić na tydzień.

Olejek jałowcowy

Dawkowanie:

Stosować w miarę potrzeby.

Przygotowanie:

Rozdrobnione owoce wymieszać 1:1 z olejem bazowym.

Maść z jałowca

Dawkowanie:

Stosować w miarę potrzeby.

Przygotowanie:

1/3 kostki niesolonego masła, 2 łyżki wosku pszczelego, 5 łyżek jagód jałowca, 3 łyżki goździków.

Do rozpuszczonego masła dodać wosk pszczeli (rozpuszczonego wcześniej w oddzielnej misce), rozgniecione jagody i zmielone goździki. Kiedy wystygnie, można nakładać na swędzące miejsca. Nie wcierać, poczekać aż wyschnie.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:
1# Na łagodzenie bóli mięśniowych i ścięgien bardzo dobrze sprawdza się ziołowa kąpiel relaksacyjna. Wystarczy do pełnej wanny dodać 200 ml naparu z jałowca.
2# Masaż z olejkiem z jałowca skutecznie przynosi ulgę w przypadku bólów reumatycznych, artretycznych i przy reumatoidalnym zapaleniu stawów. Nie stosować zbyt długo, ponieważ może drażnić skórę i powodować zaczerwienienie. Najlepiej stosować z olejem migdałowym.