Stellaria media

Gwiazdnica pospolita

Jest to bardzo ekspansywna i jadalna roślina, która w Polsce, uznawana jest za uporczywy i niechciany chwast w ogrodach, w dodatku bardzo trudny do wyplewienia. Gwiazdnica nie tylko rekultywuje wyjałowioną ziemię, ale stanowi też pożywienie dla ptactwa. W krajach takich jak Stany Zjednoczone, Anglia, czy Rosja jest ziołem bardzo chętnie używanym w ziołolecznictwie. Do dziś jest tam używana jako lek przeciwbólowy, przeciwnowotworowy i stosowany na trudno gojące się rany. Surowcem leczniczym gwiazdnicy jest jej ziele.

Galeria

źródło: Hedera Baltica

źródło: Hedera Baltica

źródło: Simon

źródło: AJC1

źródło: Harry Rose

Morfologia

rozwiń

Pokrój
Osiąga wysokość 40 cm.

Łodyga
Rozesłane, podnoszące się lub wzniesione, obłe, z pojedynczym szeregiem włosków. Łamliwe, często silnie rozgałęzione.

Liście
Drobne, jajowate, zaostrzone, naprzeciwległe. Górne prawie siedzące, dolne długoogonkowe. Nerwacja liścia pierzasta.

Kwiaty
Drobne, zebrane w dwuramienne wierzchotki. Szypułki kwiatów proste, lub odgięte do tyłu. Jajowate lub jajowato-lancetowate działki kielicha mają długość do 5 mm i są owłosione. Płatki korony białe, lub zielonkawe, głęboko rozcięte, zwykle krótsze od kielicha, czasami ich brak. Słupek z 3 znamionami, pręcików 3–5 z żółtymi lub fioletowymi pylnikami.

Owoce
Podługowata torebka dłuższa od kielicha. Pęka 6 ząbkami niemal do połowy długości. Zawierająca szarobrunatne lub popielate, kuliste lub nerkowate, matowe nasiona.

Korzeń
Słaby korzeń główny, liczne korzenie boczne, ukorzenia się płytko.

Występowanie
Występuje na całym świecie, w Polsce pospolicie na całym obszarze, częściej w rejonach wilgotnych i chłodniejszych. Rośnie również na terenach ruderalnych, a także w lasach, na polach, w ogrodach i w zaroślach. Lubi stanowiska dobrze nasłonecznione, gleby żyzne i wilgotne, bogate w azot i o obojętnym odczynie.

zwiń

Właściwości gwiazdnicy pospolitej

Układ krążenia i otyłość

Gwiazdnica przede wszystkim pozytywnie wpływa na układ naczyniowo-sercowy oraz pomaga kontrolować masę ciała. Wzmacnia serce i układ krwionośny, łagodzi dolegliwości serca, obniża ciśnienie oraz opóźnia rozwój miażdżycy. [1] Substancje obecne w gwiazdnicy rozpuszczają płytki miażdżycowe w naczyniach krwionośnych oraz usuwają zbędne substancje tłuszczowe z organizmu, działając odtruwająco. Ponadto ziele opóźnia wchłanianie tłuszczów i węglowodanów, skutecznie wspomagając kuracje odchudzające, a także zmniejsza otyłość indukowaną progesteronem oraz łagodzi skutki uboczne terapii progesteronowej. [2], [11] Do tego regularnie zażywane napary z gwiazdnicy skutecznie zwalczają tłuszczaki oraz torbiele, a także obniżają poziom trójglicerydów oraz cholesterolu. Przez to gwiazdnica może być potencjalnym środkiem łagodzącym cukrzycę. [3]

Przewód pokarmowy

Dodatkowo, ekstrakty z gwiazdnicy pozytywnie wpływają na funkcjonowanie układu trawiennego. Regulują procesy trawienia oraz przyspieszają przemianę materii. Z kolei dzięki odtruwającym właściwościom, wspierają również leczenie chorób związanych z niewłaściwą przemianą materii. [1] Razem z obecnym kwasem gamma-linolenowym, który pomaga w przypadku zaburzeń hormonalnych, wspiera leczenie artretyzmu, reumatyzmu, a także leczenie chorób dermatologicznych. [9] Badania potwierdziły tonizujące działanie wyciągów z gwiazdnicy na wątrobę oraz redukujące negatywne skutki nadużywania alkoholu. [11] Do tego zwalcza zaparcia i wzdęcia, łagodzi stany zapalne jelita, bóle przewodu pokarmowego, a także krwawe biegunki. [4] Badania wykazały również, że sok z gwiazdnicy może być potencjalnych środkiem wspomagającym walkę z wirusowym zapaleniem wątroby. [11]

Górne drogi oddechowe i układ nerwowy

Gwiazdnica ma również właściwości przeciwzapalne oraz wykrztuśne na górne drogi oddechowe. Zalecana jest przy infekcjach grypowych, chorobach płuc, zapaleniu oskrzeli oraz przeziębieniu. Łagodzi uporczywy kaszel i ułatwia usuwanie gęstej, zalegającej wydzieliny. [1], [11] Ponadto gwiazdnica wykazuje aktywność przeciwlękową, aczkolwiek najskuteczniejszą w przypadku ekstraktów metanolowych. [10]

Drobnoustroje i wątroba

Badania wykazują, że obecne w surowcu flawonoidy, polisacharydy i białko działają przeciwwirusowo i przeciwnowotworowo. Badania potwierdzają, że ekstrakty (wodne i alkoholowe) z liści gwiazdnicy hamują rozwój bakterii Gram-dodatnich i -ujemnych, takich jak Gronkowiec złocisty, Pałeczka okrężnicy (E. coli), Pałeczka ropy błękitnej, Pałeczka zapalenie płuc oraz Laseczka woskowa. [7] Hamują początkowy rozwój wirusa HSV-2 oraz hamują proliferację komórek białaczki i raka jelita grubego. Ponadto, działa tonizująco i ochronnie na wątrobę oraz redukuje negatywne skutki nadużywania alkoholu. Potwierdzono także jej skuteczność w przypadku pałeczek Salmonelli, grzyba pleśniowego (m.in. Alternaria tenuissima), a także pasożytów Leishmania oraz malarii. [8], [9]

Zewnętrznie

Stosowany zewnętrznie wspiera leczenie różnych chorób skórnych, w tym trądziku, łuszczycy, egzem, wyprysków, czyraków, a także przyspiesza leczenie trudno gojących się ran. [9] Łagodzi świąd, oparzenia i ukąszenia owadów, a także stany zapalne skóry oraz w okolicach oczu, zapalenie korzonków nerwowych oraz hemoroidy. Do tego uelastycznia skórę, nawilża ją oraz niweluje łojotok. W formie kąpieli lub nalewki polecana jest w celu załagodzenia zapalenia i bólu mięśni, stawów, czy bóli reumatycznych. [1], [10]

[1] Źródło: Lipid constituents from stellaria media, 1995
[2] Źródło: Quality assessment and anti-obesity activity of Stellaria media(Linn.) Vill, 2012
[3] Źródło: Stellaria media attenuates the hyperglycemia and hyperlipidemia in alloxan-induced diabetic rat, 2019
[4] Źródło: Therapeutic potential of flavonoids in inflammatory bowel disease: A comprehensive review, 2017
[6] Źródło: Evaluation of Anxiolytic Activity of Stellaria media Linn. Extracts in Mice, 2012
[7] Źródło: Determination of antioxidant and antimicrobial activities of Rumex crispus L. extracts, 2001
[8] Źródło: Antileishmanial, Toxicity, and Phytochemical Evaluation of Medicinal Plants Collected from Pakistan, 2014
[9] Źródło: Tannins in Artemisia: the hidden treasure of prophylaxis, 2018
[10] Źródło: Stellaria media (L.) Vill.- A plant with immense therapeutic potentials: phytochemistry and pharmacology, 2020
[11] Źródło: Gwiazdnica pospolita (Stellaria media Vill.) – właściwości biologiczne i lecznicze, 2015

Rośliny o podobnym działaniu

Wspomaganie sercaGłóg
TrawienieRooibos
GrypaCzosnek niedźwiedzi
NowotworyPapryka roczna
Zapalenie korzonków nerwowychChrzan pospolity

Przeciwwskazania do stosowania gwiazdnicy

Nie stosować w czasie ciąży i podczas karmienia piersią. Nie podawać dzieciom do 12 roku życia.

Gwiazdnica zawiera wiele ważnych metabolitów, takich jak saponiny, glikozydy nasercowe, fenole, terpenoidy, flawonoidy, fenole, 1,8-cyneol, linalol i mentol. Te metabolity w wysokich stężeniach mogą powodować kontaktowe zapalenie skóry, biegunkę, sinicę, nudności, zawroty głowy i rumień wielopostaciowy. Ponadto przypuszcza się, że azotany zidentyfikowane w surowcu, powodują zawroty głowy, osłabienie, ból głowy, trudności w oddychaniu, przebarwienia skóry na palcach lub ustach oraz ból ciążowy. [1]

[1] Źródło: Sesquiterpene lactone mix patch testing supplemented with dandelion extract in patients with allergic contact dermatitis, atopic dermatitis and non-allergic chronic inflammatory skin diseases, 2004

Pozyskiwanie

Najlepsze do spożycia jest ziele zbierane przed kwitnieniem (od marca do listopada), ale do celów leczniczych można zrywać też rośliny kwitnące, ponieważ nie tracą one swoich właściwości. Z racji tego, że jest dostępna cały rok, to nie musimy jej suszyć. Jeśli już, to ścinamy całe pędy i suszymy w zacienionym, przewiewnym i suchym miejscu. Zbierać należy tylko zdrowe i nieowocujące okazy. Najbujniej rośnie wiosną i jesienią.

Składniki aktywne

rozwiń

Saponiny
Flawonoidy – rutyna
Białko
Fitosterole
Glikozydy triterpenowe
Alkohole cukrowe – pinitol
Witaminy – Beta-karoten, B1 (tiamina) B2(ryboflawina), C, E, PP (niacyna)
Kwas paraaminobenzoesowy
Sole mineralne – fosfor, potas, żelazo, magnez, cynk, mangan, miedź, chrom, selen, jod, krzem
Kwas linolenowy
Hydroksykumaryny

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem gwiazdnicy

Napar z gwiazdnicy

Dawkowanie:

3 razy dziennie.

Przygotowanie:

1 łyżka świeżej gwiazdnicy, 250 ml wody.

Zioło zalewamy wrzątkiem i parzymy pod przykryciem przez 20 minut, przecedzamy i pijemy.

Maść z gwiazdnicy

Dawkowanie:

Stosować w miarę potrzeby.

Przygotowanie:

½ szklanki świeżej gwiazdnicy, kostka (250g) smalcu wieprzowego.

Kostkę smalcu rozpuszczamy w garnku, który wstawiamy do innego garnka z ciepłą wodą (ciepła kąpiel) i dodajemy ziele. Mieszamy drewnianą łyżką, gotujemy na małym ogniu, do póki tłuszcz się spieni. Następnego dnia czynność powtarzamy, a następnie całość przecedzamy przez gazę (ziele wyciskamy). Gotową maść przelewamy do wyparzonych słoiczków i odstawiamy do zastygnięcia.

Odwar z gwiazdnicy

Dawkowanie:

½ szklanki ciepłego płynu, 3 razy dziennie.

Przygotowanie:

2 łyżki gwiazdnicy, 500 ml wody.

Ziele wkładamy do garnka, zalewamy ciepłą wodą i zagotowujemy na małym ogniu, pod przykryciem, przez 5 minut. Następnie odstawiamy na 10 minut, po czym przecedzamy i pijemy.

Nalewka z gwiazdnicy

Dawkowanie:

3 razy dziennie, po 25-30 kropli.

Przygotowanie:

50g suszonego i rozdrobnionego ziela, ½ litra spirytusu (70%).

Do słoja wkładamy ziele i zalewamy spirytusem. Dokładnie mieszamy, szczelnie zamykamy i odstawiamy w ciepłe, ale zaciemnione miejsce na okres 2-3 tygodni, co jakiś czas wstrząsając. Po tym czasie zioła należy odcisnąć, a nalewkę przefiltrować przez gazę. Na koniec przelewamy do ciemnych butelek i przechowujemy w ciemnym miejscu.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:

1# Gwiazdnicę warto dodać do swojej kuchni. Jest jadalna i dostarcza ogromne ilości cennych składników – witaminy A, B, C, E, PP, sole mineralne (potas, fosfor, wapń żelazo, magnez, sód, jod, krzem), saponiny, śluz krzemowy, kwas GLA, kumarynę oraz rutynę. Można jeść na surowo po umyciu lub dodawać ją do zup, sałatek, kanapek, jajecznicy czy twarożku.