Opis rośliny
rozwińPokrój
Osiąga wysokość do 100 cm.
Łodyga
Pojedyncza, czasem rozgałęziona, owłosiona kutnerowato, oskrzydlona liśćmi.
Liście
Skrętoległe, bez przylistków, u wielu gatunków wełnisto owłosione, całobrzegie i o brzegu falistym.
Kwiaty
Żółte, zebrane pęczki po 4-9 sztuk, a te w nibykłos. Kwiaty o średnicy 3,5-5 cm.
Owoc
Torebka rozdzielająca się na dwie części, z licznymi, drobnymi nasionami.
Występowanie
Występuje w całej Europie, Małej Azji i północnej Afryce. W Polsce pospolicie rośnie na cały niżu, rzadziej w strefie podgórskiej. Znaleźć ją można na słonecznych wzgórzach, glebie suchej, piaszczystej i kamienistej, przeważnie na terenach ruderalnych, przydrożach, na zboczach, zrębach, pastwiskach i terenach przemysłowych.
Właściwości dziewanny
Górne drogi oddechowe
Dziewannę stosować można przede wszystkim w przypadku dolegliwości górnych dróg oddechowych. Ekstrakty wodne, dzięki obecności substancji śluzowych, działają powlekająco, chroniąc błony śluzowe przed podrażnieniem, wywołującym m.in. kaszel. Do tego regularnie spożywane przyspieszają pęcznienie zalegającej gęstej wydzieliny i ułatwiają jej odkrztuszanie. Działają wspomagająco również w przypadku uporczywego, suchego kaszlu oraz u osób chorych na astmę. [3] Ze względu na właściwości powlekające i osłonne, łagodzi ból gardła oraz chrypę. Badania potwierdzają zdolność dziewanny do hamowania odruchu kaszlu jako skuteczniejsze niż przy zastosowaniu nieuzależniających leków na kaszel (bez recepty). [1]
Przewód pokarmowy oraz stany zapalne
Osłonowe działanie surowca na błony śluzowe potwierdzają także jego właściwości przeciwzapalne. Łagodzi on stany nieżytowe jamy ustnej, gardła oraz oskrzeli. Ponadto przynosi ulgę w przypadku stanów zapalnych przełyku, jelit, a także dróg moczowych, w tym pęcherza. [9] Do tego wspomaga regenerację śluzówki żołądka i działa łagodząco na dolegliwości układu trawiennego. Jest środkiem pomocniczym przy nieżytach żołądka, biegunce, niestrawności, bólach związanych z trudnym trawieniem oraz kolce jelitowej. [2]
Drobnoustroje i nowotwory
Badania potwierdzają, że ekstrakty (zwłaszcza wodne) z dziewanny wykazują skuteczne działanie antyseptyczne. Działanie przeciwbakteryjne zaobserwowano w przypadku Pałeczki zapalenia płuc, Gronkowca złocistego, Staphylococcus epidermidis i Escherichia coli. [1] Z kolei ekstrakty etanolowe z łodygi wykazały aktywność przeciwko bakteriom Gram-dodatnim: Laseczka sienna, Gronkowiec złocisty oraz bakteriom Gram-ujemnym: Pałeczka okrężnicy oraz Ropy błękitnej. [5] Ziele dziewanny było również zgłaszane w innych badaniach pod kątem pozytywnych wyników przeciwgruźliczych podczas prób klinicznych. [6]
Zwalczają także wirusy (w tym wirus grypy typu A i B), ptasią grypę, a nawet opryszczkę (HSV-1). [7] Ponadto, zastosowanie flawonoidów dziewanny jako obiecującego leczenia COVID-19 jest szeroko poparta istniejącą literaturą, która obejmuje dużą liczbę prac wykorzystujących podejścia in silico (badania przeprowadzone za pomocą komputera) i in vitro, które wykazują zdolność flawonoidów do zakłócania infekcji wirusowej lub zapobiegania skutków choroby COVID-19. [9] Dodatkowo niektóre substancje obecne w surowcu mają interesujący potencjał przeciwnowotworowy, zwłaszcza w przypadku ludzkich komórek rakowych płuc.
Dolegliwości skórne i działanie znieczulające
Choć kwiaty posiadają właściwości zmiękczające, gojące i przeciwzapalne, to skuteczniejsze i częściej wykorzystywane do celów zewnętrznych są liście dziewanny. W formie płukanek niwelują stany zapalne jamy ustnej i anginę, z kolei nasiadówki i kąpiele wspierają leczenie hemoroidów. Okłady na skórę zwalczają świerzb, wysypkę alergiczną, wypryski, oparzenia, stłuczenia oraz odleżyny. Do tego łagodzą bóle mięśniowe, stawów oraz nerwobóle. [4]
Działanie antyoksydacyjne
Aktywność przeciwutleniającą alkoholowego ekstraktu z łodyg zbadano za pomocą testu DPPH, który wykazał, że ekstrakt etanolowy z rośliny powodował do 85% hamowania wolnych rodników i do 40% hamowania przez ekstrakt wodny. Natomiast wodny i etanolowy ekstrakt z całej rośliny miał dobre działanie przeciwutleniające, hamujące utlenianie sebum, a tym samym zapobiegające starzeniu się skóry. [5] Chociaż istnieją badania nad aktywnością przeciwutleniającą ekstraktów, jednak nie ma badań nad aktywnością przeciwutleniającą wyizolowanych związków z tej rośliny.
Zewnętrznie
Sprawdza się również w leczeniu trądziku i pryszczy, ponieważ skutecznie oczyszcza cerę, tonizuje i ogranicza stany zapalne o ropnym przebiegu. Jest również dobrym środkiem przyspieszającym regenerację skóry. [6] Ekstrakty z dziewanny zalecane są w leczeniu sporadycznych lub powtarzających się wykwitów miejscowych (torbiele, pryszcze, egzemy, wykwity), przypadkowych lub cięższych stanów (rany, owrzodzenia, oparzenia, ukąszenia) , a nawet stanów zapalnych oczu. [9]
Domowa płukanka do włosów na bazie kwiatów dziewanny dodaje kosmykom blasku, oczyszcza je i wzmacnia cebulki włosów. Szczególnie polecana jest blondynkom. Naturopatyczne krople do uszu z ekstraktem ziołowym mogą być korzystne w przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego, które jest jedną z najczęstszych chorób wczesnego niemowlęctwa i dzieciństwa. [8]
[1] Źródło: Biological activity of common mullein, a medicinal plant, 2002
[2] Źródło: Common mullein (Verbascum thapsus L.): recent advances in research, 2005
[3] Źródło: Phytotherapy of respiratory tract diseases, 2012
[4] Źródło: The In Vivo Antinociceptive and Antiinflammatory Effects of Verbascum exuberans Hub.-Mor., 2020
[5] Źródło: Antibacterial and antioxidant activities of ethanol extracts from trans Himalayan medicinal plants, 2010
[6] Źródło: Common mullein, pharmacological and chemical aspects, 2013
[7] Źródło: Antiviral Activity of Some Plants Used in Nepalese Traditional Medicine, 2009
[8] Źródło: Naturopathic Treatment for Ear Pain in Children, 2003
[9] Źródło: Searching for Scientific Explanations for the Uses of Spanish Folk Medicine: A Review on the Case of Mullein (Verbascum, Scrophulariaceae), 2021
Rośliny o podobnym działaniu
Astma – Płucnica islandzka
Zapalenie oskrzeli (bronchit) – Jodła pospolita
Wirus opryszczki – Melisa lekarska
Wypryski – Łopian większy
Cera trądzikowa – Fiołek trójbarwny
Przeciwwskazania do stosowania dziewanny
Nie podawać dzieciom do 12 roku życia, kobietom w ciąży oraz podczas karmienia piersią. Warto sprawdzić wcześniej, czy nie jest się uczulonym na tę roślinę.
Pozyskiwanie
Zbieramy tylko koronę kwiatów z przyrośniętymi do niej pręcikami, gdy kwiaty są całkowicie rozwinięte. Płatki skubiemy delikatnie, ponieważ pogniecione szybko czernieją, w dodatku gdy obeschły już z porannej rosy. Zebrane płatki trzeba jak najszybciej ususzyć, najlepiej rozkładając cienką warstwą na papierze, w zacienionym, przewiewnym miejscu lub w suszarni ogrzewanej w temp. do 35 stopni. Wysuszone kwiaty łatwo chłoną wilgoć, przez co ciemnieją i tracą właściwości lecznicze, stąd należy je przechowywać silnie zgniecione (najlepiej sprasowane w cegiełki i zawinięte w celofan) w szczelnie zamkniętych pojemnikach, w suchych i zaciemnionych miejscach. Prawidłowo ususzona ma złocistą barwę i miodowy zapach.
Liście zbieramy w pierwszym roku z rozet przyziemnych, z kolei w drugim roku z rozet oraz łodyg.
Składniki aktywne
rozwińSaponiny
Glikozyd irydoidowy – aukubina
Polifenole – flawonoidy (rutynozyd hesperetyny), kwasy fenolowe, taniny
Barwniki karotenoidowe – beta-karoten, alfa-krocetyna, ksantofile
Substancje śluzowe – 3%
Związki cukrowe – sacharoza 20%
Kwasy organiczne – kwas jabłkowy
Olejek eteryczny
Sole mineralne – 6%
Przepisy z dziewanny
Napar z kwiatów dziewanny
Dawkowanie:Słodzimy miodem i pijemy ½ szklanki, 3-4 razy dziennie lub niesłodzonym płuczemy gardło.
Przygotowanie:2 łyżki kwiatów dziewanny, 250 ml wody lub mleka, miód.
Kwiaty zalewamy wrzątkiem lub gorącym mlekiem i odstawiamy na 20 minut pod przykryciem.
Nalewka z kwiatów dziewianny
Dawkowanie:1 łyżeczka, 2 razy dziennie.
Przygotowanie:2 szklanki świeżych lub suszonych kwiatów dziewanny, ½ l spirytusu (50%).
Kwiaty wkładamy do słoja i zalewamy spirytusem. Słój szczelnie zamykamy i odstawiamy w ciepłe, nasłonecznione miejsce na 10 dni. Filtrujemy roztwór przez gazę, odciskamy kwiaty i przelewamy całość do butelek.
Syrop z kwiatów dziewianny
Dawkowanie:Dorośli – 1 łyżka.
Dzieci – 1 łyżeczka; 3-4 razy dziennie.
Przygotowanie:2 czubate łyżki suszonych kwiatów dziewanny, 500 ml wody, sok z 1 cytryny lub niesłodzony sok z porzeczki czarnej, szklanka cukru.
Suszone kwiaty wkładamy do garnka, ugniatamy ręką, obciążamy talerzem i odstawiamy na 30 minut. W międzyczasie przygotowujemy zalewę z zimnej, przegotowanej wody i soku z cytryny. Zalewamy nią rozgniecione kwiaty i garnek odstawiamy na 30 godzin. Następnie roztwór podgrzewamy na wolnym ogniu i doprowadzamy do wrzenia, delikatnie go mieszając. Odstawiamy na 1 godzinę pod przykryciem. Naciągnięty płyn przecedzamy przez gazę, a kwiaty odciskamy. Dodajemy cukier i gotujemy na wolnym ogniu przez 2 godziny. Gorący roztwór przelewamy do wyparzonych słoików, które zakręcamy i odwracamy do góry dnem, aby je dobrze zamknąć.
Olej z kwiatów dziewianny
Dawkowanie:Choroby i infekcje ucha – stosować w miarę potrzeby.
Skąpomocz – 15 kropli dziennie.
Przygotowanie:Garść kwiatów dziewanny, 125 ml oliwy z oliwek.
Kwiaty wsypujemy do słoika i zalewamy oliwą z oliwek. Przykrywamy zakrętką od słoika lub gazą, po czym stawiamy w nasłonecznionym miejscu na 4 tygodnie, codziennie wstrząsając słoikiem. Po tym czasie oliwę przecedzamy i przelewamy do wyparzonej butelki.