Angelica archangelica

Dzięgiel litwor

Dzięgiel przez wieki był istotnym źródłem pożywienia oraz właściwości leczniczych w Skandynawii. Do dziś młode łodygi, ogonki liściowe oraz liście jadane są tam jako warzywo. Znany także pod nazwą Arcydzięgiel oraz Angelica, jest dwuletnią rośliną, która charakteryzuje się silnym i przyjemnym korzennym aromatem i smakiem, stąd swoje zastosowanie znalazł również jako przyprawa. Z kolei surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie jest przede wszystkim jego korzeń i pozyskiwany z niego olejek.

Opis rośliny

rozwiń

Pokrój
Osiąga wysokość 2 m.

Łodyga
Gruba, naga, bruzdowana, nieowłosiona, rozgałęziona, pusta w środku w międzywęźlach.

Liście
Duże, 3–4-krotnie pierzaste, osadzone na długich ogonkach. Liście górne obejmują łodygę rozdętymi pochwami. Poszczególne listki są jajowate, na brzegu nierówno wcinane, ciemnozielone, od spodu sinozielone.

Kwiaty
Zebrane w baldachy złożone z mniejszych baldachów o licznych promieniach. Kolor kwiatów biało-zielony.

Owoce
Duże rozłupki, składające się z dwóch płaskich, jasnobrązowych niełupek.

Kłącze
Krótkie, o grubości 5 cm, pofałdowane i brunatne.

Korzenie
Cienkie, podłużnie bruzdowane .

Występowanie
Występuje w Europie Północnej i Środkowej oraz na Syberii. W Polsce można ją spotkać w Sudetach i Karpatach, Rośnie nad brzegami potoków. Preferuje kamieniste podłoże.

zwiń

Właściwości dzięgla litwor

Oczyszczanie organizmu

Badania potwierdzają skuteczność właściwości ochronnych dzięgla na organy przed atakami chemicznymi, jak i fizycznymi. Osłania on wątrobę przed chroniczną toksycznością spowodowaną alkoholem, a także organy przed toksycznym ołowiem oraz skutecznie neutralizuje promieniowanie jonizujące. Dodatkowo ekstakty z arcydzięgla pobudzają pracę nerek, działają diuretyczne oraz stymulują czynność gruczołów potowych. Dzięki tym właściwościom oczyszczają organizm ze szkodliwych związków przemiany materii, zwiększają ilość wydalanego moczu, wzmacniają organizm oraz działają napotnie.

Układ nerwowy

Obecna w surowcu angelicyna wpływa korzystnie na układ nerwowy oraz pracę mózgu. Delikatnie zmniejsza wrażliwość kory mózgowej i niektórych ośrodków wegetatywnych oraz wykazuje działanie sedatywne. Wspiera walkę osób z demencją i degeneracyjną chorobą komórek nerwowych, poprawiając ich stan psychiczny i reakcje. Znalazł także zastosowanie jako środek na zaburzenia na tle nerwowym, takie jak nerwice wegetatywne, stany nadmiernego pobudzenia, stany lękowe, uczucie niepokoju, bezsenność, nawracające migreny, a nawet brak łaknienia na tle nerwowym u dzieci i młodzieży (anoreksja). Jego właściwości uspokajające są tak samo skuteczne jak w przypadku korzenia kozłka lekarskiego (waleriana).

Przewód pokarmowy

Korzeń arcydzięgla jest skutecznym środkiem w przypadku zaburzeń układu pokarmowego, ze względu na swoje właściwości pobudzające czynności wydzielnicze i wydalnicze. Zwiększa on produkcję śliny i soku żołądkowego, przez co ułatwia trawienie posiłków. Ponadto olejek eteryczny działa rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit i przewodów żółciowych oraz reguluje proces fermentacji. Przetwory zalecane są w przypadku zaburzeń trawiennych spowodowanych niedoborem soku żołądkowego, żółci lub soku trzustkowego, łagodzą stany nieżytowe przewodu pokarmowego i bóle brzucha, a także przywracają odpowiednią motorykę jelit i ułatwiają dopływ żółci do dwunastnicy. Do tego wspierają leczenie nieregularnych wypróżnień, wzdęć i kolek, niwelują zaparcia i niestrawność oraz wzmagają apetyt.

Drobnoustroje i działanie znieczulające

Zawarty w arcydzięglu olejek eteryczny wykazuje działanie przeciwgrzybicze oraz przeciwbakteryjne, a stosowany zewnętrznie łagodzi ból. Jak wykazują badania, jego właściwości zwalczające drobnoustroje są mało skuteczne wobec pałeczki okrężnicy i paciorkowca złocistego. Olejek w kontakcie ze skórą utrzymuje swoje znieczulające działanie przez kilka godzin. Przynosi ulgę przy bólu korzonków nerwowych, bólach reumatycznych i gośćcowych oraz nerwobólach. Z kolei spirytus z olejkiem arcydzięglowym przyspiesza łagodzenie zakwasów po wysiłku. Ponadto olejek stosuje się w leczeniu bielactwa. Zawarte w nim furanokumaryny zwiększają wytwarzanie pigmentu melaniny w skórze po wystawieniu jej na światło słoneczne.

Zewnętrznie

Stosowany zewnętrznie wspiera walkę z chorobami skóry, np. łuszczyca, trądzik, stany zapalne oraz świąd skóry. Pomaga także w formie płukanek na stany zapalne jamy ustnej i gardła, a także jako środek na włosy przetłuszczające się i łupież.

Rośliny o podobnym działaniu

Oczyszczanie organizmuPokrzywa zwyczajna
DemencjaLawenda lekarska
TrawienieChropawiec wonny (Ajwan)
NerwobóleKasztanowiec zwyczajny
ŁuszczycaRuta zwyczajna

Przeciwwskazania do stosowania arcydzięgla

Nie przekraczać zalecanych dawek. Nie stosować w przypadku ciąży, karmienia piersią oraz w trakcie miesiączki – może wzmagać krwawienie menstruacyjne. Nie powinny jej stosować osoby z chorobą wrzodową, ostrym nieżytem układu pokarmowego, zapaleniem kłębków nerwowych i wyrostka oraz podwyższonym ciśnieniem krwi. Zawiera furanokumaryny, które działają fotouczulająco na skórę, stąd powinno się unikać jego zażywania przed i podczas opalania.

Pozyskiwanie

Korzenie i kłącza zbieramy w drugim lub trzecim roku wegetacji, we wrześniu. Ścinamy nadziemną część rośliny i delikatnie wykopujemy korzenie, żeby ich nie uszkodzić. Oczyszczamy je z ziemi, myjemy i szybko suszymy (całe lub pokrojone), najlepiej w suszarni lub piekarniku ogrzewanym w temp. do 35 stopni. Przechowujemy w suchym, ciemnym i chłodnym miejscu.

Składniki aktywne

rozwiń

Olejek eteryczny (korzeń 1,5%, owoce 2%, ziele 0,15%) – beta-felandren (korzeń), alfa-felandren(owoce), alfa-pinen, p-cymol, kamfen, limonen
Pochodne kumaryny – umbeliferon, umbeliprenina, pragolaryna, ostoi, ostenol
Furanokumaryny – ksantotoksyna, angelicyna, imperatoryna, oksypeucedanina, bergapten, apteryna
Flawonoidy – archangelon, naryngenina
Fitosterole – beta-sytosterol
Kwasy organiczne – kwas angelikowy, cytrynowy, malonowy, fumarowy
Garbnik
Trójterpeny – lupeol, alfa-amyryna (owoce)
Kwasy polifenolowe – kwas kawowy i chlorogenowy

zwiń

Przepisy z wykorzystaniem arcydzięgla

Napar z korzenia dzięgla

Dawkowanie:

1/3 szklanki, 2-3 razy dziennie, po posiłku.

Przygotowanie:

½ łyżki rozdrobnionego korzenia, 200 ml wody.

Korzeń zalewamy wrzątkiem i parzymy pod przykryciem przez 15 minut.

Likier z arcydzięgla

Dawkowanie:

5-10 ml, 1-3 razy dziennie.

Przygotowanie:

100g korzenia dzięgla, 100g świeżego korzenia imbiru, 100g skórki pomarańczy, 500 ml spirytusu, 500 g cukru, 750 ml wody.

Korzeń dzięgla, imbir oraz skórki pomarańczy drobno pokrój i wrzuć do słoja. Zalej spirytusem, szczelnie zamknij i odstaw na 4 dni. Następnie całość przefiltruj przez gazę. Zagotuj syrop z cukru i wody, po czym do gorącego stopniowo dodawaj nalewkę, cały czas przy tym mieszając. Gotową mieszankę przykryj i odstaw do ostygnięcia, po czym przelej do gąsiorka i odstaw na 10 dni. Rozlej wyklarowany likier do butelek i zakorkuj na kilka miesięcy.

Nalewka z korzenia dzięgla

Dawkowanie:

1 łyżka rozcieńczona z niewielką ilością wody, 3 razy dziennie.

Przygotowanie:

50g korzenia dzięgla, kilka ziaren kardamonu, ½ spirytusu.

Korzeń dokładnie oskrob, opłucz i wysusz na papierze. Pokrój na mniejsze kawałki i włóż do słoja razem z kardamonem, po czym zalej alkoholem. Całość szczelnie zamknij i odstaw w ciepłe miejsce na 10 dni, codziennie nim wstrząsając. Następnie nalewkę przefiltruj i zlej do butelek do czas przynajmniej 2 miesięcy.

Inne

Dawkowanie:
Przygotowanie:

1# Kąpiel na uspokojenie – wystarczy kilka kropli olejku arcydzięglowego dodanych do kąpieli. Do tego znieczula i poprawia ukrwienie skóry.

2# Około 10-20 kropli olejku (lub spirytusu arcydzięglowego) wtartych miejscowo w bolące miejsce działa silnie przeciwbólowo.