Borówka czernica

Opis rośliny

Właściwości borówki czernicy

Działanie antyoksydacyjne i nowotwory

Istnieje wiele badań, w których badano przeciwutleniające i inne związane ze zdrowiem działanie antocyjanów i bogatych w antocyjany jagód i ekstraktów lub soków. Niestety, tylko nieliczne stosowały samą borówkę, a dane z kontrolowanych badań na ludziach są skąpe. [1] Chociaż antocyjany są silnymi przeciwutleniaczami in vitro, a świeża borówka jest ich bogatym źródłem, nie można zakładać, że wszystkie komercyjne produkty z borówki zawierają znaczne ilości antocyjanów z borówki lub że wchłonięte antocyjany działają bezpośrednio jako przeciwutleniacze. [2]

Antocyjany jagodowe mają działanie zapobiegające nowotworom i hamujące nowotwory poprzez aktywność przeciwutleniającą, działanie antyproliferacyjne, apoptotyczne, antyangiogenne oraz przeciwzapalne. [3] Antocyjany mogą pomagać regulować ekspresję genów, a także chronią DNA przed stresem oksydacyjnym indukowanym przez różne czynniki. [4] Spośród etanolowych ekstraktów z 10 różnych jagód testowanych pod kątem indukcji apoptozy w ludzkich komórkach nowotworowych (komórki białaczki HL60 i raka okrężnicy HCT116), ekstrakt z borówki czarnej okazał się być najbardziej skuteczny. Ponadto, hamuje on wzrost komórek raka okrężnicy oraz wzrost dwóch linii komórkowych raka piersi. [1]

Układ krążenia oraz stany zapalne

Jagody wykazują również właściwości przeciwzapalne i przeciwkrwotoczne. Antocyjany, które poza barwą, odpowiedzialne są za uszczelnianie i zwiększanie wytrzymałości naczyń krwionośnych. Działają osłonowo, osłabiają oksydację krwinek czerwonych i cholesterolu. [1] Działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające antocyjanów ma znaczenie dla potencjalnego działania kardioprotekcyjnego borówki czarnej. W kontrolowanym badaniu na ludziach z udziałem 35 osób, które codziennie przyjmowały 100 g całych jagód, czynność płytek krwi, ciśnienie krwi i cholesterol HDL uległy poprawie. [5]

Jeśli chodzi o ciśnienie krwi i zdrowie naczyń, doniesiono, że antocyjany z owoców borówki hamują skurcz mięśni gładkich i agregację płytek krwi i leukocytów. Są to działania potencjalnie przeciwzakrzepowe i przeciwnadciśnieniowe. [1]

Ponieważ stres oksydacyjny może pośredniczyć w uszkodzeniu stanu zapalnego, właściwości przeciwutleniające borówki czarnej mogą być odpowiedzialne za przynajmniej niektóre zgłaszane działania przeciwzapalne. Stąd ekstrakty z bórówki czernicy polecane są w razie stanów zapalnych przewodu pokarmowego (również u niemowląt), stanach zapalnych błony śluzowej ust, przy nieznacznych krwawieniach oraz w celu poprawienia krążenia. [6]

Cukrzyca i otyłość

W ankiecie przeprowadzonej wśród 685 włoskich zielarzy borówka czarna zajęła czwarte miejsce na liście preparatów ziołowych zalecanych w celu poprawy kontroli glikemii. [7] Pomaga ona zapobiegać oraz kontrolować cukrzycę typu 2. Otyłość jest silnym czynnikiem predysponującym do cukrzycy typu 2, natomiast polifenole z jagód mogą pomóc w zapobieganiu otyłości poprzez hamowanie enzymów trawiennych, takich jak lipaza, zmniejszając w ten sposób wchłanianie tłuszczu. [8]

Dolegliwości oczu

Owoce zawierają również flawonole odpowiedzialne za wchłanianie promieni UV oraz właściwości karotenoidów i witaminy A, które pozytywnie wpływają na oczy. Chronią je przed działaniem wolnych rodników, poprawiają nieprawidłowości siatkówki, łagodzą zmęczenie oczu i poprawiają zdolność widzenia w nocy. Do tego ułatwiają rozpuszczanie mikrozakrzepów i zwiększają odporność naczyń włosowatych, przez co wspomagają leczenie zaburzeń wzroku, np. retinopatię i zaćmę starczą, spowalniają postęp zmętnienia soczewki i krótkowzroczności oraz łagodzą stany zapalne i osłabienie wzroku. [9]

Układ nerwowy

Spożywanie owoców czernicy wykazuje skutecznie działanie osłonowe na komórki nerwowe oraz opóźnia procesy neurodegeneracyjne związane ze starzeniem. Stwierdzono, że owoce jagodowe i polifenole owocowe mają działanie neuroprotekcyjne, zwiększają uwalnianie dopaminy i poprawiają komunikację neuronalną. [10] Działają dobroczynnie i osłonowo na mózg, a także wspomagają zapamiętywanie i opóźniają pojawienie się symptomów choroby Alzheimera. Poprawiają funkcje motoryczne oraz niwelują przewlekłe zmęczenie i moczenie nocne u dzieci.

Przewód pokarmowy i drobnoustroje

Owoce czarnej jagody, które zostały ugotowane/ususzone (proces obróbki termicznej musi być szybki), posiadają silne właściwości dezynfekujące i przeciwbiegunkowe. Z powodzeniem można stosować je u dzieci i niemowląt. Garbniki hamują przepuszczalność błon śluzowych jelit oraz niszczą bakterie Gram-dodatnie (Salmonellę, Escherichia coli, Streptococcus pneumoniae), również te, które są oporne na antybiotyki. Ponadto borówka czarna hamuje rozwój bakterii Helicobacter pylori, a także wiąże toksyny w przewodzie pokarmowym, utrudniając ich wchłanianie i umożliwiając wydalanie. [11]

Owoce oraz ich wyciągi wodne stosowane są przy biegunkach bakteryjnych, uszkodzeniu błon śluzowych przewodu pokarmowego i zaburzeniach jelitowych spowodowanych pokarmem lub związkiem toksycznym. Do tego wspierają leczenie owrzodzeń okrężnicy oraz zwalczają glisty ludzkie i owsiki u dzieci i młodzieży. [12]

Układ moczowy

Z kolei liście stosowane są jako łagodny środek zapierający oraz moczopędny, o działaniu ściągającym i odkażającym układ moczowy. Nieznacznie zwiększają dobową ilość wydalanego moczu i rozpuszczonych w nim jonów sodu i potasu. Polecane są również przy słabo nasilonych biegunkach, zwłaszcza u dzieci i osób starszych. [13] Borówka może być również skuteczna w ostrym uszkodzeniu nerek poprzez zmniejszenie stresu oksydacyjnego i apoptozy. [14]

Zewnętrznie

Zewnętrznie owoce stosuje się w formie miazgi jako środek przeciw liszajom i zapaleniu skóry. Natomiast liście polecane są do płukanek odkażających i lewatyw przeciw owsikom.

[1] Źródło: Bilberry (Vaccinium myrtillus L.), 2011
[2] Źródło: Oxidants and antioxidants revisited. New concepts of oxidative stress, 2007
[3] Źródło: Inhibitory actions of bilberry anthycyanidins on angiogenesis, 2010
[4] Źródło: Locinere caerulea and Vaccinium myrtillus fruit polyphenols protect HaCaT keratinocytes against UVB-induced phototoxic stress and DNA damage, 2009
[5] Źródło: Favorable effects of berry consumption on platelet function, blood pressure, and HDL cholesterol, 2008
[6] Źródło: Expression profiling of genes targeted by bilberry (Vaccinium myrtillus) in macrophages through DNA microarray, 2008
[7] Źródło: What do herbalists suggest to diabetic patients in order to improve glycemic control? Evaluation of scientific evidence and potential risks, 2004
[8] Źródło: Current developments on the inhibitory effects of berry polyphenols on digestive enzymes, 2008
[9] Źródło: Anthocyanins and anthocyanin-rich extracts: role in diabetes and eye function, 2007
[10] Źródło: Berry Fruit Supplementation and the Aging Brain, 2008
[11] Źródło: Bioactive berry compounds—novel tools against human pathogens, 2004
[12] Źródło: Vaccinium myrtillus L. Fruits as a Novel Source of Phenolic Compounds with Health Benefits and Industrial Applications – A Review, 2020
[13] Źródło: Vaccinium (Ericaceae): Ethnobotany and pharmacological potentials, 2014
[14] Źródło: The Role of Vaccinium Myrtillus in the Prevention of Renal Injury in an Experimental Model of Ruptured Abdominal Aortic Aneurysm, 2020

Rośliny o podobnym działaniu

Helicobacter pylori – Lippia trójlistna
Zapalenie jelit – Pięciornik kurze ziele
Zaburzenia wzroku – Chaber bławatek
Pamięć – Wąkrota azjatycka (Gotu kola)
Liszaje – Strączyniec (Senes wąskolistny)

Przeciwwskazania do stosowania borówki

Surowe owoce w większych ilościach działają przeczyszczająco. Napary z liści czernicy obniżają poziom cukru we krwi, więc stosowanie takiej terapii powinno być konsultowane z lekarzem. Liście borówki czernicy można stosować tylko przez niezbyt długi okres, gdyż przyjmowane przez wiele tygodni powodują spadek wagi ciała, anemię i żółtaczkę. Dziko rosnące borówki mogą być zanieczyszczone odchodami chorych zwierząt i skażone jajeczkami bąblowcowego. Może on wywołać groźną, nieuleczalną, ale bardzo rzadką chorobę wątroby. Jagody najlepiej zbierać z miejsc niedostępnych dla zwierząt i co najmniej minutę gotować we wrzątku. Mrożenie nie niszczy jajeczek tego pasożyta. Alternatywą mogą być owoce borówki amerykańskiej, ponieważ jest krzewem sadowniczym.

Pozyskiwanie

Na koniec czerwca lub w lipcu zbieramy dojrzałe owoce. Początkowo suszymy na słońcu, a potem w piekarniku ustawionym na 30-60 stopni. Wysuszone jagody możemy przetrzymywać przez 4 lata w pojemnikach z naturalnego materiału, w suchym i ciemnym miejscu. Liście natomiast zbieramy pod koniec owocowania rośliny (wczesną wiosną lub pod koniec lata), nie zrywając więcej niż 1/3 liści z pojedynczego krzaka. Suszymy w temperaturze otoczenia, w suchym, ciemnym i przewiewnym miejscu, rozkładając cienką warstwą na papierze.

Składniki aktywne

Przepisy z borówki czernicy