wypryski
-
Łopian większy
Łopian znalazł zastosowanie nie tylko w ziołolecznictwie, ale także w kosmetyce oraz jako warzywo. Olej łopianowy stał się skutecznym środkiem na wypadające włosy. Potocznie często nazywany „rzepem” ze względu na swoje przyczepne właściwości. Kwiaty łopianu tworzą charakterystyczne koszyki otoczone małymi haczykami, które przyczepiają się do sierści zwierząt i rozsiewają nasiona. W Polsce spotkać można głównie 3 gatunki tej rośliny – Łopian większy, pajęczynowaty, oraz mniejszy. Surowcem leczniczym jest jego korzeń oraz niekiedy liście.
-
Ogórecznik lekarski
Ogórecznik lekarski jest rośliną jednorodną zielarską o szerokim zastosowaniu nie tylko w kuchni, ale przede wszystkim w medycynie i kosmetyce. Jego przetwory (głównie z kwiatów) stosuje się tylko zewnętrznie, ze względu na wysoką zawartość alkaloidów pirolizydynowych, które działają toksycznie na wątrobę. Wyjątkiem jest pozyskiwany z nasion olej z ogórecznika, który jest bardzo korzystny dla naszego zdrowia i doskonale sprawdzi się jako środek do pielęgnacji skóry.
-
Glistnik jaskółcze ziele
Glistnik swoją pełną nazwę zawdzięcza greckiemu lekarzowi Dioskuridesowi, który zwrócił uwagę na fakt, że roślina ta zaczyna kwitnąć, gdy przylatują jaskółki, natomiast więdnie po ich odlocie. Jest przede wszystkim bardzo skutecznym środkiem niwelującym kurzajki. Glistnik zawiera trujące alkaloidy i przyjmowanie doustnie środków na jego bazie powinno być konsultowane z lekarzem. Zielarstwo wykorzystuje kwitnące części nadziemne, z kolei przemysł farmaceutyczny podziemne – korzeń oraz kłącze.
-
Przywrotnik pospolity
Przywrotnik to wieloletnia roślina lecznicza o działaniu wielokierunkowym, która przede wszystkim znalazła uznanie wśród kobiet. Medycyna ludowa stosowała go w chorobach ginekologicznych, stanach zapalnych oraz obfitych krwawieniach. Natomiast w kosmetyce doceniono jej silne właściwości ujędrniające, antycellulitowe i przeciwzmarszczkowe. Surowcem leczniczym jest ziele przywrotnika pospolitego, ale także przywrotnika polnego, który wykazuje zbliżone właściwości.
-
Strączyniec (Senes wąskolistny)
Roślina powszechnie w Polsce znana pod nazwą „senes”. Pochodzi z Egiptu, gdzie głównie spotkać ją można w dorzeczu Nilu. Surowcem zielarskim są jego liście oraz owoce (strąki), pozyskiwane jest z dwóch gatunków strączyńca – ostrolistnego oraz wąskolistnego. Różnica między nimi polega głównie na długości liścia oraz łodygi. Liście strączyńca są najczęściej wykorzystywanym, naturalnym środkiem przeczyszczającym.
-
Centuria pospolita
Ta roślina o gorzkim smaku, została opisana w poradnikach zielarskich 23 krajów, a Rada Europy przyznała jej tytuł „Rośliny leczniczej roku 2004”. W Polsce popularnie nazywana tysiącznikiem i stosowana jest w podobnych przypadkach co goryczka żółta, lecz ma nieco słabsze działanie. Wykorzystywanym surowcem jest jej część nadziemna i znalazły swoje zastosowanie w ziołolecznictwie, kosmetyce oraz jako naturalne źródło aromatu spożywczego.
-
Dziewanna
Ze względu na swój charakterystyczny wygląd, czyli wyrastające żółte kwiaty na końcu długiej, prostej łodygi, nazywana była „świecą królewską”. Już w starożytności wykorzystywana była jako lek na biegunkę, skurcze żołądka i chroniczny kaszel (jest składnikiem słynnej wykrztuśnej mieszanki ziołowej). Surowcem lekarskim dziewanny są jej kwiatostany oraz niekiedy liście. Jest rośliną dwuletnią, gdzie w pierwszym roku wytwarza liście, a w drugim kwiaty. Działanie lecznicze dostarczają 3 gatunki dziewanny: wielkokwiatowa, drobnokwiatowa oraz kutnerowa.
-
Rumian rzymski
Rumian rzymski, zwany także szlachetnym, należy do najpopularniejszych ziół leczniczych wykorzystywanych w Europie. Jest rośliną blisko spokrewnioną z rumiankiem pospolitym i obie należą do rodziny astrowatych. Wykazuje także podobne właściwości, lecz dzięki gorzkim substancjom aromatycznym, silniej wzmaga wydzielanie enzymów trawiennych oraz rozluźnia mięśnie gładkie. Znalazł także zastosowanie jako naturalny środek rozjaśniający blond włosy.
-
Czystek siwy
Dawniej wykorzystywany do uzyskania labdanum, czyli pachnącej, czarnej żywicy, przeznaczonej do wytwarzania kadzideł, perfum i okładów na rany. Dzisiaj swoją sławę zawdzięcza przede wszystkim właściwościom wspierania układu immunologicznego oraz wysokiej zawartości polifenoli. Istnieje ponad 20 gatunków czystka, z czego każdy ma nieco inne właściwości dominujące – w tym kreteński (ukierunkowany na boreliozę, odstrasza kleszcze), laurolistny (działa przeciwcukrzycowo i przeciwbólowo) oraz ladanowy (hamuje rozwój bakterii i grzybów).
-
Leszczyna pospolita
Leszczyna jest krzewem z rodziny brzozowatych i znana jest głównie za sprawą swoich owoców – orzechów laskowych. Wykorzystywane one są zarówno w przetwórstwie spożywczym, farmaceutycznym, jak i kosmetycznym. Z tego powodu jest często sadzona w ogrodach oraz uprawiana na plantacjach, gdzie Turcja stała się czołowym producentem orzechów. Z kolei medycyna naturalna stosuje w swoich kuracjach orzechy, młode liście, kwiatostany oraz kora.
-
Krwawnik pospolity
Krwawnik swoją nazwę zawdzięcza właściwościom, dzięki którym potrafi on zatrzymać niewielkie krwawienia oraz stosowany był jako środek na skaleczenia. Odkrycie silnie stężonego pyłku tego surowca w grobie neandertalczyka tylko potwierdza fakt, że wykorzystywany był już od czasów prehistorycznych. Poza medycyną krwawnik znalazł również zastosowanie w kuchni jako przyprawa do zup i sosów, oraz w kosmetyce jako składnik kremów, masek i szamponów. Należy do tej samej rodziny co rumianek i posiada podobne właściwości lecznicze. Surowcem leczniczym są wysuszone kwiatostany oraz ziele.
-
Szałwia lekarska
Szałwia jest popularną, silnie aromatyczną rośliną śródziemnomorską, która w Polsce nie występuje w stanie dzikim. Znana już w czasach starożytnych, gdzie służyła jako roślina lecznicza i magiczna, symbolizująca długowieczność, dzisiaj głównie kojarzona jest z płukankami na bóle zębów. Posiada szerokie zastosowanie w lecznictwie, kosmetyce oraz jako roślina przyprawowa. Poza szałwią lekarską medycyna tradycyjna wykorzystuje także szałwię muszkatołową oraz hiszpańską. Surowcem leczniczym są ich liście, a także kwiaty.
-
Macierzanka tymianek
Potocznie nazywana tymiankiem pospolitym lub właściwym, jest krzewem dziko rosnącym w regionie Morza Śródziemnego. Od ponad 3500 lat słynie ze swoich właściwości leczniczych, aromaterapeutycznych oraz jako roślina przyprawowa, przez co jest tak często wykorzystywana w kuchni. Badania podają, że olejki zawarte w tymianku działają silniej niż antybiotyki i wykazują bardzo silną aktywność wobec ponad 120 szczepów bakterii, w tym klinicznych i opornych na antybiotyki. Leczniczo wykorzystywane są jej części nadziemne, czyli kwiaty oraz liście.
-
Podbiał pospolity
Podbiał jest jedną z pierwszych roślin, które pojawiają się wraz z początkiem wiosny. Od dawna znany jest jako skuteczny lek na schorzenia górnych dróg oddechowych. Zarówno kwiaty jak i młode liście posiadają właściwości lecznicze, natomiast zbierane są w różnych odstępach czasowych. Kiedy kwiaty przekwitną i zamienią się w puszystą kulkę, dopiero wtedy roślina zaczyna wypuszczać liście. Używany jest również jako przyprawa, a dawniej był palony podobnie jak tytoń – z liści podbiału przygotowuje się papierosy, których palenie ma na celu wspomaganie leczenia uzależnienia od nikotyny.
-
Fiołek trójbarwny
Popularnie nazywany bratkiem ogrodowym, jest gatunkiem fiołka bezwonnego. Jest rośliną wykorzystywaną zarówno w ziołolecznictwie, jak i w przemyśle kosmetycznym, m.in. ze względu na jego skutecznie właściwości przeciwtrądzikowe. Surowcem leczniczym są jego nadziemne części kwitnące. Fiołek polny oraz wonny mają podobne właściwości, ale są mniej wartościowe i wykazują słabsze działanie. Fiołek wonny wykorzystywany jest bardziej w przemyśle perfumeryjnym.
-
Arnika górska
Ze względu na dużą ilość cennych właściwości leczniczych arniki, wykorzystywanych od wieków, roślina ta niemalże całkowicie wyginęła. Stając się ofiarą własnego sukcesu, obecnie jest pod ochroną, a surowiec stosowany w kosmetyce i farmakologii pochodzi tylko z upraw. Występuje 30 gatunków arniki, z czego w Polsce tylko arnika górska. Doustnie staje się szybko toksyczna i dzisiaj stosowana jest tylko miejscowo. Surowcem leczniczym są kwiaty arniki, liście i koszyczki, choć najwięcej wartościowych substancji czynnych znajduje się w jego olejku eterycznym. Równowartościowych składników dostarcza także arnika łąkowa.
-
Kalaminta
Współcześnie nieco już zapomniana i rzadko stosowana przez zielarzy roślina, powszechnie stosowana w czasach średniowiecza. Najczęściej stosowanymi gatunkami są kalaminta (inaczej czyścica) lekarska oraz kalaminta mniejsza. Jest rośliną przyprawową i korzenną, zapachem przypominającą połączenie mięty oraz oregano. Zastosowanie znajduje przede wszystkim kuchnia włoska oraz medycyna ludowa jako alternatywa dla mięty.
-
Bazylia pospolita
Aromatyczna roślina, której nazwa pochodzi z greckiego basileus, czyli „król”, jest popularną przyprawą w kuchni prowansalskiej oraz włoskiej. Pomimo tego, ogromną rolę odgrywa również w ziołolecznictwie, kosmetologii, a także perfumerii. Najcenniejszą substancją czynną bazylii są olejki eteryczne bogate w związki bioaktywne, witaminy i minerały. Zawiera również eugenol, który dzięki antyseptycznym i znieczulającym właściwościom, wykorzystywany jest do odkażania kanałów zębowych oraz jako składnik cementu dentystycznego.
-
Rzepik pospolity
W gwarze ludowej nazywany także parzydłem lub zielem wątrobowym, ze względu na swoje antyseptyczne i silnie oczyszczające właściwości lecznicze. Obecnie jest pospolicie występującym i jednym z najstarszych ziół stosowanych na polskich ziemiach. Rzepik jest także wykorzystywany w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej oraz zalecany jest mówcom i śpiewakom w celu utrzymania prawidłowej emisji głosu i wzmocnienia górnych dróg oddechowych. Surowcem leczniczym jest jego ziele. Inną odmianą wykorzystywaną w lecznictwie jest rzepik wonny, który także posiada właściwości przeciwutleniające.
-
Kolendra siewna
Kolendra, inaczej pieprz polski lub pieprzyk, jest jednym z najstarszych ziół przyprawowych uprawianych przez człowieka i wykorzystywanych zarówno w kuchni, jak i kosmetyce. Wszystkie jej części są jadalne, z kolei surowcem leczniczym stosowanym w ziołolecznictwie są jego liście oraz owoce (nasiona), głównie ze względu na swoje detoksykujące właściwości. Liście kolendry u podstawy przypominają włoską natkę pietruszki.
-
Perz właściwy
Perz jest pospolitą rośliną występującą na całej półkuli północnej, a surowcem leczniczym jest jego kłącze oraz korzeń. Nazywany jest także zagłuszczycą, ponieważ jest to „chwast”, którego nie tak łatwo pozbyć się z ogrodu. Do myślenia daje także jego inne określenie „psia pasza”, ponieważ zarówno psy jak i inne zwierzęta jedzą go ze względu na właściwości lecznicze. Poza lecznictwem wykorzystywany był także do wypiekania chleba oraz piwowarstwa.
-
Stokrotka pospolita
Jest to jedna z pierwszych roślin, która pojawia się na trawnikach wraz z nadejściem wiosny i kwitnie aż to późnej jesieni. Jej płatki rozchylają się o wschodzie słońca i zamykają, gdy zapada zmierzch. Choć ich wygląd jest dość niepozorny, to właściwości, jakie posiada, są skuteczne i wszechstronne, zarówno te zdrowotne jak i kosmetyczne.
-
Melisa lekarska
Melisa jest bardzo miododajną byliną o przyjemnym cytrynowych zapachu, która znana jest przede wszystkim ze swoich uspokajających i nasennych właściwości. Jej nazwa melisa, z greckiego, w dosłownym tłumaczeniu znaczy „liść dla pszczoły”. Należy do tej samej rodziny co mięta. W ziołolecznictwie wykorzystuje się całą roślinę, choć głównie jej liście, które poza wpływem na układ nerwowy, wspomagają także układ pokarmowy oraz mogą służyć jako aromatyczna przyprawa.
-
Gwiazdnica pospolita
Jest to bardzo ekspansywna i jadalna roślina, która w Polsce, uznawana jest za uporczywy i niechciany chwast w ogrodach, w dodatku bardzo trudny do wyplewienia. Gwiazdnica nie tylko rekultywuje wyjałowioną ziemię, ale stanowi też pożywienie dla ptactwa. W krajach takich jak Stany Zjednoczone, Anglia, czy Rosja jest ziołem bardzo chętnie używanym w ziołolecznictwie. Do dziś jest tam używana jako lek przeciwbólowy, przeciwnowotworowy i stosowany na trudno gojące się rany. Surowcem leczniczym gwiazdnicy jest jej ziele.