wątroba
-
Mniszek lekarski
Mniszek lekarski (często mylony z trującym dla człowieka mleczem polnym) jest bardzo pospolitą rośliną inwazyjną, rosnącą pod koniec kwietnia na wszelakich łąkach, pastwiskach i murawach. Często odbierany jako zwykły chwast, posiada silne właściwości diuretyczne. Aby łatwo odróżnić mniszek lekarski od mlecza, wystarczy zwrócić uwagę, czy z łodygi wyrasta tylko jeden kwiat (mniszek), czy więcej (mlecze). Nie tylko koszyki kwiatowe mniszka mają właściwości prozdrowotne, ale również łodygi, liście oraz korzenie.
-
Nagietek lekarski
Nagietek jest rośliną pochodzącą z rejonu Morza Śródziemnego, z kolei w Polsce znaleźć ją można raczej w ogrodach, gdyż bardzo rzadko rośnie na dziko. Jest jednym z najpopularniejszych ziół stosowanych w przy stanach zapalnych i chorobach skóry. Dawniej służył jako barometr, ponieważ jeśli o godzinie 7 rano kwiaty nie były rozwinięte, to można było się spodziewać opadów deszczu. Surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie i kosmetyce są jego kwiaty.
-
Rozmaryn lekarski
Rozmaryn jest podkrzewem dziko rosnącym w rejonach basenu Morza Śródziemnego (łac. Rosmarinus – „rosa od morza”). Swoje szerokie zastosowanie odnalazł w świecie medycyny, kosmetologii, aromaterapii oraz sztuce kulinarnej. Wykazuje najwyższą aktywność przeciwutleniającą spośród 39 roślin zielarskich i aż 40-krotnie wyższy potencjał od warzyw i owoców. Wykorzystywane są jego liście i kwiaty, które zalecane są m.in. do rozgrzania organizmu, poprawy krążenia mózgowego, czy koncentracji.
-
Bluszczyk kurdybanek
Bluszczyk (znany też pod nazwą Obłożnik) jest rośliną, która pozytywnie wpływa na pracę układu trawiennego i oddechowego. Można ją spotkać na łąkach oraz w okolicach pól. Niestety, często jest traktowana jako uporczywy chwast, choć posiada wiele właściwości prozdrowotnych. Od dawna wykorzystywana jest w polskiej jak i europejskiej medycynie ludowej. Surowcem leczniczym są zarówno kwiaty, jak i jego liście. Do tego jest również bardzo aromatyczną przyprawą.
-
Owies zwyczajny
Owies już od czasów prehistorycznych był jednym z najważniejszych źródeł żywności zarówno dla ludzi jak i zwierząt. Choć stosowany głównie do wyrobu kaszy i płatków owsianych, posiada również walory lecznicze oraz kosmetyczne, o których przekonano się z czasem. W ziołolecznictwie stosuje się przede wszystkim świeże ziele owsa, a także słomę owsianą po dojrzeniu ziarna.
-
Bukko brzozowe
Zwany także „Buchu” jest wiecznie zielonym krzewem pochodzącym z regionu Cap w południowej Afryce, gdzie od dawna wykorzystywany jest jako surowiec leczniczy. Jego liście zawierają aromatyczny olejek eteryczny o zapachu podobnym do czarnej porzeczki i stosowany jest w aromaterapii oraz przemyśle perfumeryjnym. Bukko cenione jest przede wszystkim za swój pozytywny i wielokierunkowy wpływ na układ moczowy. Ziołolecznictwo także wykorzystuje do tego celu jego liście.
-
Herbata chińska
Popularnie zwana także kamelią, herbata chińska pochodzi z Południowo-Wschodniej Azji, gdzie od najstarszych czasów, uznawana jest przez medycynę chińską za święty napój. Dzięki antyoksydantom wykazuje prozdrowotne właściwości lecznicze, wspomaga odchudzanie oraz stosowana profilaktycznie hamuje wzrost komórek nowotworowych, nie uszkadzając przy tym zdrową tkankę. Choć uprawiana jest głównie w Chinach i Indii, w klimacie tropikalnym, na wysokości 2100 m.n.p.m, to można ją również uprawiać w warunkach domowych.
-
Strączyniec (Senes wąskolistny)
Roślina powszechnie w Polsce znana pod nazwą „senes”. Pochodzi z Egiptu, gdzie głównie spotkać ją można w dorzeczu Nilu. Surowcem zielarskim są jego liście oraz owoce (strąki), pozyskiwane jest z dwóch gatunków strączyńca – ostrolistnego oraz wąskolistnego. Różnica między nimi polega głównie na długości liścia oraz łodygi. Liście strączyńca są najczęściej wykorzystywanym, naturalnym środkiem przeczyszczającym.
-
Cykoria podróżnik
Cykoria to wieloletnia roślina astrowata, która uprawiana była już w czasach starożytnych, a wspominał o niej nawet grecki lekarz i botanik Dioskurydes. Dawniej uznawano ją za roślinny lek o wszechstronnym działaniu, a obecnie stosowana jest przede wszystkim w przypadku dolegliwości układu pokarmowego oraz jako pasza dla bydła. Rozpoznać ją można po charakterystycznych lazurowych kwiatach, a surowcem zielarskim są jej liście, a także korzeń. Z kolei korzeń cykorii kawowej po odpowiednim uprażeniu, może być skutecznym substytutem kawy.
-
Centuria pospolita
Ta roślina o gorzkim smaku, została opisana w poradnikach zielarskich 23 krajów, a Rada Europy przyznała jej tytuł „Rośliny leczniczej roku 2004”. W Polsce popularnie nazywana tysiącznikiem i stosowana jest w podobnych przypadkach co goryczka żółta, lecz ma nieco słabsze działanie. Wykorzystywanym surowcem jest jej część nadziemna i znalazły swoje zastosowanie w ziołolecznictwie, kosmetyce oraz jako naturalne źródło aromatu spożywczego.
-
Bylica piołun
To bardzo gorzkie ziele o charakterystycznym zapachu, zwane jest także panieńskim lub psią rutą. Kojarzony jest często z wytwarzaniem wysokoprocentowego alkoholu z udziałem piołunu o nazwie absynt. Piołun stosowany był w medycynie ludowej już od stuleci, m.in. na dolegliwości pokarmowe oraz kobiece. Istotną kwestią jest w jego przypadku dawkowanie, ponieważ zawarty w olejku eterycznym tujon jest substancją trującą. Surowcem leczniczym jest ziele piołunu.
-
Dziurawiec zwyczajny
Dziurawiec swoją nazwę zawdzięcza liściom, ponieważ na całej powierzchni mają małe dziurki – zbiorniki olejków eterycznych, które, ze względu na hyperycynę (czerwony barwnik) po potarciu wydzielają krwistoczerwony sok. Lecznictwo ludowe do dzisiaj uznaje go za lek uniwersalny, co potwierdzają najnowsze badania kliniczne, zwłaszcza w przypadku leczenia schorzeń neurologicznych i psychicznych. Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie są jego kwiatostany.
-
Baobab afrykański
Baobab według afrykańskich wierzeń, jest drzewem posadzonym na opak. Dzięki bardzo
wysokiemu stężeniu witaminy C i zdolnościom przeciwutleniającym, uznano go za kolejny superfood. Wykorzystuje się wszystkie jego elementy – kora, liście, nasiona oraz owoce. Stanowi on cenny surowiec odżywczy, a także leczniczy. Zawiera kwas cytrynowy, który nadaje mu kwaskowaty posmak. Jest również stosowany jako naturalny konserwant. -
Kminek zwyczajny
Kminek jest jedną z najstarszych roślin znanych ludzkości, a z jej właściwości korzystano już w czasach neolitu. Często mylony jest z kminem rzymskim i choć zwyczajowo kminek nazywany jest także kminem polnym, to należy do innego rodzaju. Poza licznymi właściwościami leczniczymi, w tym skuteczne zwalczanie kolki u niemowląt, jest także popularną aromatyczną przyprawą stosowaną w kuchni europejskiej i skandynawskiej.
-
Rzepik pospolity
W gwarze ludowej nazywany także parzydłem lub zielem wątrobowym, ze względu na swoje antyseptyczne i silnie oczyszczające właściwości lecznicze. Obecnie jest pospolicie występującym i jednym z najstarszych ziół stosowanych na polskich ziemiach. Rzepik jest także wykorzystywany w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej oraz zalecany jest mówcom i śpiewakom w celu utrzymania prawidłowej emisji głosu i wzmocnienia górnych dróg oddechowych. Surowcem leczniczym jest jego ziele. Inną odmianą wykorzystywaną w lecznictwie jest rzepik wonny, który także posiada właściwości przeciwutleniające.
-
Perz właściwy
Perz jest pospolitą rośliną występującą na całej półkuli północnej, a surowcem leczniczym jest jego kłącze oraz korzeń. Nazywany jest także zagłuszczycą, ponieważ jest to „chwast”, którego nie tak łatwo pozbyć się z ogrodu. Do myślenia daje także jego inne określenie „psia pasza”, ponieważ zarówno psy jak i inne zwierzęta jedzą go ze względu na właściwości lecznicze. Poza lecznictwem wykorzystywany był także do wypiekania chleba oraz piwowarstwa.
-
Aloes
Aloes był wykorzystywany ze względu na swoje liczne właściwości lecznicze już ponad 5000 lat temu w starożytnej Mezopotamii, Egipcie i Grecji. Z kolei współczesne badania naukowe potwierdziły prozdrowotne i lecznicze właściwości aloesu, które zawdzięcza bogactwu substancji bioaktywnych. Zawarty w nim miąższ oraz sok dostarczają organizmowi niezbędnych pierwiastków śladowych i substancji, które regulują funkcjonowanie całego organizmu, przywracają jego równowagę i poprawiają ogólny stan zdrowia. Surowcem leczniczym są liście aloesu i pozyskiwane one są z poszczególnych gatunków – aloes zwyczajny, uzbrojony, drzewiasty i inne.
-
Lippia trójlistna
Popularnie nazywana Werbeną cytrynową roślina, której cechą charakterystyczną jest intensywny, cytrynowy zapach. Nie jest jednak ani werbeną, ani palczatką cytrynową (znaną także jako trawa cytrynowa). Jest popularnym składnikiem perfum, stąd wiele osób kojarzy ją przede wszystkim z przemysłem perfumeryjnym. Jej niepowtarzalny cytrynowy smak i orzeźwiający aromat wykorzystywany jest do wzbogacania potraw, a przy tym działa uspokajająco, przeciwbólowo i relaksująco.
-
Skrzyp polny
Skrzyp jest jedną z najstarszych prymitywnych roślin na świecie, która pojawiła się na Ziemi około 300 milionów lat temu. Obecnie można wyróżnić około 50 gatunków tej rośliny, ale tylko ta odmiana posiada właściwości lecznicze. Zdolności te w szczególności stosowane są w kosmetyce, zwłaszcza dzięki dobroczynnym działaniom skrzypu na cerę, włosy i paznokcie. Roślina ta dzięki swoim właściwościom i wysokiej zawartości krzemu znana jest też pod nazwą „trawa cynowa”. Surowcem zielarskim skrzypu są jego pędy płonne.
-
Mięta pieprzowa
Mięta jest rośliną wszechstronną, a swoje chłodzące i lekko znieczulające właściwości zawdzięcza olejkowi eterycznemu, który zawiera między innymi mentol. W starożytności uważano, że noszenie na głowie mięty pobudzało pracę mózgu i po części mieli rację, ponieważ pinen (substancja zapachowa) wspomaga pamięć. W zielarstwie najczęściej wykorzystywana jest mięta pieprzowa, ale również mięta polej oraz zielona (zwana także kłosową).
-
Gwiazdnica pospolita
Jest to bardzo ekspansywna i jadalna roślina, która w Polsce, uznawana jest za uporczywy i niechciany chwast w ogrodach, w dodatku bardzo trudny do wyplewienia. Gwiazdnica nie tylko rekultywuje wyjałowioną ziemię, ale stanowi też pożywienie dla ptactwa. W krajach takich jak Stany Zjednoczone, Anglia, czy Rosja jest ziołem bardzo chętnie używanym w ziołolecznictwie. Do dziś jest tam używana jako lek przeciwbólowy, przeciwnowotworowy i stosowany na trudno gojące się rany. Surowcem leczniczym gwiazdnicy jest jej ziele.
-
Seler zwyczajny
Seler zwyczajny jest często podstawowym składnikiem wielu diet odchudzających oraz oczyszczających organizm. Dzięki wysokiej zawartości składników odżywczych wykorzystywany jest jako warzywo, roślina lecznicza, składnik kosmetyczny, a także jako aromatyczny dodatek do dań. Posiada około 16 kcal na 100g, przyspiesza metabolizm i z powodzeniem może zastąpić sól. W Polsce najczęściej uprawiany i stosowany jest seler korzeniowy oraz naciowy. Ziołolecznictwo wykorzystuje głównie owoce (nasiona), liście, ogonki liściowe oraz korzeń selera.
-
Łopian większy
Łopian znalazł zastosowanie nie tylko w ziołolecznictwie, ale także w kosmetyce oraz jako warzywo. Olej łopianowy stał się skutecznym środkiem na wypadające włosy. Potocznie często nazywany „rzepem” ze względu na swoje przyczepne właściwości. Kwiaty łopianu tworzą charakterystyczne koszyki otoczone małymi haczykami, które przyczepiają się do sierści zwierząt i rozsiewają nasiona. W Polsce spotkać można głównie 3 gatunki tej rośliny – Łopian większy, pajęczynowaty, oraz mniejszy. Surowcem leczniczym jest jego korzeń oraz niekiedy liście.
-
Porzeczka czarna
Porzeczka jest rośliną leczniczą ze szczególnie wysoką zawartością antyoksydantów oraz witamin (zwłaszcza witaminy C i A), więc jest doskonałym rozwiązaniem na wzmocnienie odporności organizmu, a także środkiem zapobiegającym chorobom oczu, np. zaćmy. Wystarczy 100g jej owoców, aby zaspokoić aż 260% dziennego zapotrzebowania na witaminę C. Surowcem leczniczym są zarówno jej owoce, jak i liście. W Polsce dzika porzeczka jest pod ścisłą ochroną, dlatego pozyskać ją można tylko z upraw.
-
Brzoza brodawkowata
Dzięki dużej ilości surowców zielarskich brzoza ma bardzo zróżnicowane i prozdrowotne działanie na organizm człowieka. M.in. stymuluje, wzmacnia odporność, działa jak naturalny diuretyk oraz wykorzystywana jest do produkcji ksylitolu – cukru pozyskiwanego z kory brzozy. Zielarstwo w celach leczniczych wykorzystuje przede wszystkim liście, ale także korę, sok, pąki, czy nawet występujące na pniach grzyby – błyskoporek (chaga) i białoporek podkorowy (huba brzozowa). Pozyskiwane one są zarówno z brzozy brodawkowatej, jak i brzozy białej (omszonej).
-
Pietruszka zwyczajna
Właściwości pietruszki w medycynie ludowej znane i stosowane są już od ponad 2000 lat. W tym celu stosuje się zarówno liście, owoce, jak i korzenie. Zawiera kilka razy więcej witaminy C niż owoce cytrusowe (2-3 łyżki pietruszki zaspokajają dziennie zapotrzebowanie na witaminę C) i jest jednym z najbogatszych źródeł witaminy A, potasu, wapnia, sodu, magnezu i żelaza. Do tego wystarczy przeżuwać kilka liści, czy kawałek korzenia, aby skutecznie odświeżyć oddech i zamaskować nieprzyjemny zapach, np. czosnku.
-
Bylica draganek
Nazywana również bylicą estragonową lub estragonem, jest aromatyczną rośliną pochodzącą z Azji Środkowej, gdzie wykorzystywana jest, zarówno jako przyprawia, jak i środek leczniczy, m.in. na dolegliwości trawienne. Jego działanie jest podobne do bylicy boże drzewko, lecz znacząco słabsze, dlatego głównie jest składnikiem różnych mieszanek. Docierając do Europy, estragon otrzymał miano króla przypraw, ponieważ znakomicie podkreśla smak każdej potrawy, nawet daniom gotowanym bez użycia soli. Najbardziej wartościowym surowcem lekarskim są jego liście.
-
Kalaminta
Współcześnie nieco już zapomniana i rzadko stosowana przez zielarzy roślina, powszechnie stosowana w czasach średniowiecza. Najczęściej stosowanymi gatunkami są kalaminta (inaczej czyścica) lekarska oraz kalaminta mniejsza. Jest rośliną przyprawową i korzenną, zapachem przypominającą połączenie mięty oraz oregano. Zastosowanie znajduje przede wszystkim kuchnia włoska oraz medycyna ludowa jako alternatywa dla mięty.
-
Papryka roczna
Zwyczajowo nazywana pieprznicą, papryka jest rośliną jednoroczną w Polsce, z kolei byliną w krajach tropikalnych. Swój pikantny smak zawdzięcza obecności kapsaicynoidom, które wbrew powszechnej opinii oddziałują na receptory języka wrażliwe na ciepło, a nie na receptory smaku. Jako jedno z nielicznych warzyw, zachowuje swoje właściwości pod wpływem duszenia i pieczenia. Owoce papryki wykorzystywane są zarówno w przemyśle spożywczym, jako przyprawa, jak i ziołolecznictwie.
-
Bylica pospolita
Bylica pospolita ma bardzo podobne działanie do bylicy piołun, lecz jest słabsza, przez co bezpieczniejsza w użyciu oraz nie jest taka gorzka. Stosowana może być zarówno w lecznictwie, jak i kuchni. Wspomaga układ trawienny, niweluje bóle brzucha i działa leczniczo na wątrobę. Z kolei jako przyprawa, często dodawana jest do potraw tłustych i ciężkostrawnych, a przygotowany wcześniej napar dodany do wody bardzo skutecznie czyści lustra i kryształy. Surowcem leczniczym jest ziele bylicy pospolitej (kwitnące pędy) oraz jej korzeń.
-
Bazylia pospolita
Aromatyczna roślina, której nazwa pochodzi z greckiego basileus, czyli „król”, jest popularną przyprawą w kuchni prowansalskiej oraz włoskiej. Pomimo tego, ogromną rolę odgrywa również w ziołolecznictwie, kosmetologii, a także perfumerii. Najcenniejszą substancją czynną bazylii są olejki eteryczne bogate w związki bioaktywne, witaminy i minerały. Zawiera również eugenol, który dzięki antyseptycznym i znieczulającym właściwościom, wykorzystywany jest do odkażania kanałów zębowych oraz jako składnik cementu dentystycznego.
-
Nostrzyk żółty
Jego botaniczna nazwa melilotus oznacza „Miodową koniczynę”, ponieważ jego trójdzielne liście przypominają te koniczynowe, z kolei kwiaty należą do najczęściej odwiedzanych przez pszczoły. Charakteryzuje się przyjemnym zapachem przypominającym woń świeżego siana. Jest rośliną głównie stosowaną przy problemach z układem krwionośnym, choć trzeba zwracać szczególną uwagę na dawkowanie, ponieważ zbyt duża ilość może być szkodliwa dla zdrowia. Surowcem wykorzystywanym są kwitnące części nadziemne nostrzyka. Takie same właściwości otrzymamy również z nostrzyka wyniosłego.
-
Czosnek niedźwiedzi
Czosnek niedźwiedzi to zioło o właściwościach bardzo zbliżonych do tych, które posiada czosnek pospolity, lecz pod wieloma względami je przewyższa. Jego nazwa pochodzi z przekazów ludowych, ponieważ po wybudzeniu z zimowego snu, niedźwiedzie instynktownie szukają i zjadają duże ilości tej rośliny, żeby oczyścić swój organizm. Swoją sławę „naturalnego antybiotyku” zawdzięcza alliinie (aminokwas), która w wyniku rozkładu przekształca się w allicynę, wykazującą silne działanie antybiotyczne. Surowcem lekarskim są jego liście oraz rzadziej cebulki.
-
Cebula jadalna
Właściwa botaniczna nazwa cebuli to „Cebula czosnek”. Jest bliską krewną czosnku pospolitego oraz pora, jednocześnie mając bardzo podobne, korzystne działanie na organizm. Jest doceniana i wykorzystywana leczniczo od wieków. Dzięki bogatej zawartości w substancje bakteriobójcze i witaminę C jest skutecznym środkiem na przeziębienie i wzmocnienie odporności. Zarówno czosnek jak i cebula zawierają związki siarki, które odpowiedzialne są za charakterystyczny smak, zapach, oraz wartości zdrowotne.
-
Jarzębina
Inaczej zwany jarzębem pospolitym, jak wiele roślin, wymaga odpowiedniej wiedzy, aby wykorzystać jego właściwości lecznicze. Przez zawarty kwas parasorbinowy, owoc zerwany jest dla człowieka niejadalny i musi zostać poddany działaniu wysokich lub niskich temperatur, żeby wykorzystać jego lecznicze cechy. W tym między innymi wysoką zawartość witamin i kwasów organicznych, a także za swoje właściwości odmładzające. Surowcem wykorzystywanym w medycynie naturalnej są owoce oraz kwiaty jarzębiny.
-
Kolendra siewna
Kolendra, inaczej pieprz polski lub pieprzyk, jest jednym z najstarszych ziół przyprawowych uprawianych przez człowieka i wykorzystywanych zarówno w kuchni, jak i kosmetyce. Wszystkie jej części są jadalne, z kolei surowcem leczniczym stosowanym w ziołolecznictwie są jego liście oraz owoce (nasiona), głównie ze względu na swoje detoksykujące właściwości. Liście kolendry u podstawy przypominają włoską natkę pietruszki.
-
Kruszyna pospolita (i Szakłak pospolity)
Ten miododajny krzew swoją nazwę zawdzięcza łamliwym i bardzo kruchym gałązkom. Warto umieć ją poprawnie zidentyfikować, ponieważ jej owoce, przypominające jagody, są trujące (do spożycia tylko po obróbce termicznej). Surowcem leczniczym w przypadku kruszyny jest tylko kora. Dzięki swoim właściwościom jest bardzo skutecznym lekiem na problemy z zaparciami. Jest spokrewniona z szakłakiem pospolitym, który wykorzystywany jest leczniczo w identyczny sposób i w przy takich samych przypadkach.
-
Dzięgiel litwor
Dzięgiel przez wieki był istotnym źródłem pożywienia oraz właściwości leczniczych w Skandynawii. Do dziś młode łodygi, ogonki liściowe oraz liście jadane są tam jako warzywo. Znany także pod nazwą Arcydzięgiel oraz Angelica, jest dwuletnią rośliną, która charakteryzuje się silnym i przyjemnym korzennym aromatem i smakiem, stąd swoje zastosowanie znalazł również jako przyprawa. Z kolei surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie jest przede wszystkim jego korzeń i pozyskiwany z niego olejek.
-
Trybula ogrodowa
Trybula już w starożytnym Rzymie wykorzystywana była jako roślina zarówno przyprawowa jak i lecznicza. Nazywana jest także pietruszką francuską, ponieważ w VIII-wiecznej Francji intensywnie propagowano jej uprawę oraz została doceniona w kuchni francuskiej. Przy roztarciu ma słodki, lekko anyżowy aromat i smak kminu rzymskiego połączonego z pietruszką. Wyglądem przypomina bardzo toksyczny blekot pospolity, który wyróżnia się jedynie ostrym zapachem. Surowcem leczniczym są jej nasiona oraz ziele.