metabolizm
-
Łopian większy
Łopian znalazł zastosowanie nie tylko w ziołolecznictwie, ale także w kosmetyce oraz jako warzywo. Olej łopianowy stał się skutecznym środkiem na wypadające włosy. Potocznie często nazywany „rzepem” ze względu na swoje przyczepne właściwości. Kwiaty łopianu tworzą charakterystyczne koszyki otoczone małymi haczykami, które przyczepiają się do sierści zwierząt i rozsiewają nasiona. W Polsce spotkać można głównie 3 gatunki tej rośliny – Łopian większy, pajęczynowaty, oraz mniejszy. Surowcem leczniczym jest jego korzeń oraz niekiedy liście.
-
Brzoza brodawkowata
Dzięki dużej ilości surowców zielarskich brzoza ma bardzo zróżnicowane i prozdrowotne działanie na organizm człowieka. M.in. stymuluje, wzmacnia odporność, działa jak naturalny diuretyk oraz wykorzystywana jest do produkcji ksylitolu – cukru pozyskiwanego z kory brzozy. Zielarstwo w celach leczniczych wykorzystuje przede wszystkim liście, ale także korę, sok, pąki, czy nawet występujące na pniach grzyby – błyskoporek (chaga) i białoporek podkorowy (huba brzozowa). Pozyskiwane one są zarówno z brzozy brodawkowatej, jak i brzozy białej (omszonej).
-
Chrzan pospolity
Chrzan jest byliną z rodziny kapustowatych, z tej samej rodziny co gorczyca i rzodkiewka, oraz posiada podobne właściwości. Surowcem leczniczym są m.in. liście, choć największe zastosowanie, również w kuchni, posiada jego korzeń. Za ostry smak chrzanu odpowiada synigryna, czyli glukozynolan, który skutecznie wspomaga zdrowie. Powstaje z niego izotiocyjanian allilu, który jest związkiem o działaniu antybiotycznym – stąd określenie chrzanu naturalnym antybiotykiem.
-
Aspalat prosty (Rooibos)
Popularnie nazywany jest aspalatem prostym lub czerwoną herbatą, choć nie jest w żaden sposób spokrewniony z prawdziwym drzewem herbacianym. Napar z jego liści nie tylko posiada właściwości lecznicze, dzięki obecności przeciwutleniaczy, ale także skutecznie gasi pragnienie. Ma łagodny, słodkawy smak i ze względu na to, że roiboos nie zawiera kofeiny, może być dobrym substytutem kawy oraz herbaty. Surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie są jego części nadziemne.
-
Bluszczyk kurdybanek
Bluszczyk (znany też pod nazwą Obłożnik) jest rośliną, która pozytywnie wpływa na pracę układu trawiennego i oddechowego. Można ją spotkać na łąkach oraz w okolicach pól. Niestety, często jest traktowana jako uporczywy chwast, choć posiada wiele właściwości prozdrowotnych. Od dawna wykorzystywana jest w polskiej jak i europejskiej medycynie ludowej. Surowcem leczniczym są zarówno kwiaty, jak i jego liście. Do tego jest również bardzo aromatyczną przyprawą.
-
Owies zwyczajny
Owies już od czasów prehistorycznych był jednym z najważniejszych źródeł żywności zarówno dla ludzi jak i zwierząt. Choć stosowany głównie do wyrobu kaszy i płatków owsianych, posiada również walory lecznicze oraz kosmetyczne, o których przekonano się z czasem. W ziołolecznictwie stosuje się przede wszystkim świeże ziele owsa, a także słomę owsianą po dojrzeniu ziarna.
-
Bambus trzcinowaty
Bambus wykorzystywany jest zarówno w kuchni, kosmetyce, budownictwie, jak i medycynie ludowej w krajach azjatyckich od tysiącleci. Istnieje ponad 130 gatunków bambusa i jest najszybciej rosnącą trawą na świecie – nawet do 1 metra dziennie. Kwitnienie i obumieranie danego gatunku występuje jednocześnie na całym świecie, niezależnie od warunków wzrostu. Z powodzeniem wytwarza się z nich meble, naczynia, mosty, czy chaty. Do tego żadna roślina nie zawiera tylu substancji czynnych co bambus, a jest ich 520 (żeń-szeń – 240).
-
Herbata chińska
Popularnie zwana także kamelią, herbata chińska pochodzi z Południowo-Wschodniej Azji, gdzie od najstarszych czasów, uznawana jest przez medycynę chińską za święty napój. Dzięki antyoksydantom wykazuje prozdrowotne właściwości lecznicze, wspomaga odchudzanie oraz stosowana profilaktycznie hamuje wzrost komórek nowotworowych, nie uszkadzając przy tym zdrową tkankę. Choć uprawiana jest głównie w Chinach i Indii, w klimacie tropikalnym, na wysokości 2100 m.n.p.m, to można ją również uprawiać w warunkach domowych.
-
Bylica piołun
To bardzo gorzkie ziele o charakterystycznym zapachu, zwane jest także panieńskim lub psią rutą. Kojarzony jest często z wytwarzaniem wysokoprocentowego alkoholu z udziałem piołunu o nazwie absynt. Piołun stosowany był w medycynie ludowej już od stuleci, m.in. na dolegliwości pokarmowe oraz kobiece. Istotną kwestią jest w jego przypadku dawkowanie, ponieważ zawarty w olejku eterycznym tujon jest substancją trującą. Surowcem leczniczym jest ziele piołunu.
-
Bylica pospolita
Bylica pospolita ma bardzo podobne działanie do bylicy piołun, lecz jest słabsza, przez co bezpieczniejsza w użyciu oraz nie jest taka gorzka. Stosowana może być zarówno w lecznictwie, jak i kuchni. Wspomaga układ trawienny, niweluje bóle brzucha i działa leczniczo na wątrobę. Z kolei jako przyprawa, często dodawana jest do potraw tłustych i ciężkostrawnych, a przygotowany wcześniej napar dodany do wody bardzo skutecznie czyści lustra i kryształy. Surowcem leczniczym jest ziele bylicy pospolitej (kwitnące pędy) oraz jej korzeń.
-
Czosnek niedźwiedzi
Czosnek niedźwiedzi to zioło o właściwościach bardzo zbliżonych do tych, które posiada czosnek pospolity, lecz pod wieloma względami je przewyższa. Jego nazwa pochodzi z przekazów ludowych, ponieważ po wybudzeniu z zimowego snu, niedźwiedzie instynktownie szukają i zjadają duże ilości tej rośliny, żeby oczyścić swój organizm. Swoją sławę „naturalnego antybiotyku” zawdzięcza alliinie (aminokwas), która w wyniku rozkładu przekształca się w allicynę, wykazującą silne działanie antybiotyczne. Surowcem lekarskim są jego liście oraz rzadziej cebulki.
-
Leszczyna pospolita
Leszczyna jest krzewem z rodziny brzozowatych i znana jest głównie za sprawą swoich owoców – orzechów laskowych. Wykorzystywane one są zarówno w przetwórstwie spożywczym, farmaceutycznym, jak i kosmetycznym. Z tego powodu jest często sadzona w ogrodach oraz uprawiana na plantacjach, gdzie Turcja stała się czołowym producentem orzechów. Z kolei medycyna naturalna stosuje w swoich kuracjach orzechy, młode liście, kwiatostany oraz kora.
-
Hyzop lekarski
W dawnych wierzeniach ludowych roślina ta przedstawiana była jako symbol spokoju i równowagi, a stosowana głównie do łagodzenia agresji i chorób układu oddechowego. Swoje właściwości lecznicze, a także oczyszczające, służące rytuałom duchownym, zawdzięcza zapachowi wydzielanemu przy spalaniu suszu. Zawiera olejek eteryczny, który jest złożony z ponad 50 związków – używany przede wszystkim do aromatyzowania potraw oraz do produkcji likieru i perfum.
-
Jałowiec pospolity
Jałowiec swoją polską nazwę zawdzięcza temu, iż rośnie on na jałowych i piaszczystych terenach. Zwany kiedyś lekiem sarmatów. Jest zimozielonym krzewem, który swoją popularność zdobył dzięki bardzo skutecznym właściwościom trawiennym w dawnej ciężkostrawnej kulturze kulinarnej. Już samo żucie jego owoców poprawia pracę układu pokarmowego, z kolei dodane do dań, a zwłaszcza mięsnych (m.in. dziczyzny), podkreślają ich smak i wzbogacają aromat.
-
Perz właściwy
Perz jest pospolitą rośliną występującą na całej półkuli północnej, a surowcem leczniczym jest jego kłącze oraz korzeń. Nazywany jest także zagłuszczycą, ponieważ jest to „chwast”, którego nie tak łatwo pozbyć się z ogrodu. Do myślenia daje także jego inne określenie „psia pasza”, ponieważ zarówno psy jak i inne zwierzęta jedzą go ze względu na właściwości lecznicze. Poza lecznictwem wykorzystywany był także do wypiekania chleba oraz piwowarstwa.
-
Aloes
Aloes był wykorzystywany ze względu na swoje liczne właściwości lecznicze już ponad 5000 lat temu w starożytnej Mezopotamii, Egipcie i Grecji. Z kolei współczesne badania naukowe potwierdziły prozdrowotne i lecznicze właściwości aloesu, które zawdzięcza bogactwu substancji bioaktywnych. Zawarty w nim miąższ oraz sok dostarczają organizmowi niezbędnych pierwiastków śladowych i substancji, które regulują funkcjonowanie całego organizmu, przywracają jego równowagę i poprawiają ogólny stan zdrowia. Surowcem leczniczym są liście aloesu i pozyskiwane one są z poszczególnych gatunków – aloes zwyczajny, uzbrojony, drzewiasty i inne.
-
Kozieradka pospolita
Zwana inaczej koniczyną grecką, to roślina z rodziny bobowatych, która swoje zastosowanie znalazła już 6 tysięcy lat temu w Chinach jako substytut kawy. W Grecji uważano, że żucie nasion kozieradki usprawnia myślenie, stąd inna nazwa – koniczyna filozofów. Wykorzystywana jako aromatyczna przyprawa, suplement dla kulturystów, a w szczególności doceniana jest w kosmetyce ze względu na swoje właściwości wzmacniające włosy i ograniczające proces ich wypadania. Surowcem leczniczym są jej nasiona.
-
Skrzyp polny
Skrzyp jest jedną z najstarszych prymitywnych roślin na świecie, która pojawiła się na Ziemi około 300 milionów lat temu. Obecnie można wyróżnić około 50 gatunków tej rośliny, ale tylko ta odmiana posiada właściwości lecznicze. Zdolności te w szczególności stosowane są w kosmetyce, zwłaszcza dzięki dobroczynnym działaniom skrzypu na cerę, włosy i paznokcie. Roślina ta dzięki swoim właściwościom i wysokiej zawartości krzemu znana jest też pod nazwą „trawa cynowa”. Surowcem zielarskim skrzypu są jego pędy płonne.
-
Galangal
Właściwości lecznicze Alpinii znane są od czasów medycyny ajuwerdyjskiej. Te azjatyckie byliny są mniej znanymi kuzynkami imbiru i posiadają podobne właściwości. Galangal jest także aromatyczną i wyrazistą w smaku przyprawą, która znalazła swoje zastosowanie w kuchni. Swoje lecznicze właściwości zawdzięczają przede wszystkim substancji zwanej galangina, która odchudza, reguluje poziom cukru i obniża cholesterol we krwi (najłatwiej przyswajalna jest w formie nalewki.). W Indiach wykorzystywany jest także jako dezodorant i odświeżacz oddechu. Nazwę „galangal” używa się na określenie 4 kłączy roślin: Alpinia officinarum (Galangal mniejszy), Alpinia galanga (Alpinia Lekarska/Galangal większy), Kaempferia galanga (Kencur) oraz Krachai.
-
Stokrotka pospolita
Jest to jedna z pierwszych roślin, która pojawia się na trawnikach wraz z nadejściem wiosny i kwitnie aż to późnej jesieni. Jej płatki rozchylają się o wschodzie słońca i zamykają, gdy zapada zmierzch. Choć ich wygląd jest dość niepozorny, to właściwości, jakie posiada, są skuteczne i wszechstronne, zarówno te zdrowotne jak i kosmetyczne.
-
Gwiazdnica pospolita
Jest to bardzo ekspansywna i jadalna roślina, która w Polsce, uznawana jest za uporczywy i niechciany chwast w ogrodach, w dodatku bardzo trudny do wyplewienia. Gwiazdnica nie tylko rekultywuje wyjałowioną ziemię, ale stanowi też pożywienie dla ptactwa. W krajach takich jak Stany Zjednoczone, Anglia, czy Rosja jest ziołem bardzo chętnie używanym w ziołolecznictwie. Do dziś jest tam używana jako lek przeciwbólowy, przeciwnowotworowy i stosowany na trudno gojące się rany. Surowcem leczniczym gwiazdnicy jest jej ziele.
-
Dzięgiel litwor
Dzięgiel przez wieki był istotnym źródłem pożywienia oraz właściwości leczniczych w Skandynawii. Do dziś młode łodygi, ogonki liściowe oraz liście jadane są tam jako warzywo. Znany także pod nazwą Arcydzięgiel oraz Angelica, jest dwuletnią rośliną, która charakteryzuje się silnym i przyjemnym korzennym aromatem i smakiem, stąd swoje zastosowanie znalazł również jako przyprawa. Z kolei surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie jest przede wszystkim jego korzeń i pozyskiwany z niego olejek.
-
Seler zwyczajny
Seler zwyczajny jest często podstawowym składnikiem wielu diet odchudzających oraz oczyszczających organizm. Dzięki wysokiej zawartości składników odżywczych wykorzystywany jest jako warzywo, roślina lecznicza, składnik kosmetyczny, a także jako aromatyczny dodatek do dań. Posiada około 16 kcal na 100g, przyspiesza metabolizm i z powodzeniem może zastąpić sól. W Polsce najczęściej uprawiany i stosowany jest seler korzeniowy oraz naciowy. Ziołolecznictwo wykorzystuje głównie owoce (nasiona), liście, ogonki liściowe oraz korzeń selera.
-
Pokrzywa zwyczajna
Pokrzywa jest rośliną, którą ojciec medycyny Hipokrates wyróżniał jako najskuteczniejszy lek oczyszczający krew. Dzisiaj jest również znana jako bardzo wydajny środek oczyszczający drogi moczowe oraz uznawana za jeden z naturalnych antybiotyków. Działa moczopędnie, aczkolwiek powoduje tylko niewielki wzrost ilości wydalanego moczu. Jej parzące właściwości polegają na łamaniu się włosków, którymi jest pokryta i wydzielaniu drażniącego płynu.
-
Cykoria podróżnik
Cykoria to wieloletnia roślina astrowata, która uprawiana była już w czasach starożytnych, a wspominał o niej nawet grecki lekarz i botanik Dioskurydes. Dawniej uznawano ją za roślinny lek o wszechstronnym działaniu, a obecnie stosowana jest przede wszystkim w przypadku dolegliwości układu pokarmowego oraz jako pasza dla bydła. Rozpoznać ją można po charakterystycznych lazurowych kwiatach, a surowcem zielarskim są jej liście, a także korzeń. Z kolei korzeń cykorii kawowej po odpowiednim uprażeniu, może być skutecznym substytutem kawy.
-
Chaber bławatek
Ta miododajna roślina swoją nazwę zawdzięcza kwiatom w kolorze chabrowym, który dodatkowo przyciąga owady zapylające. Jej surowcem leczniczym są kwiaty, popularnie wykorzystywane w leczeniu chorób oczu i układu moczowego, jak również w kosmetyce (problemy skórne) oraz jako źródło naturalnego niebieskiego barwnika. Jest to dziko rosnący w całej Europie kwiat, choć w niektórych rejonach jest już zagrożony wyginięciem, ze względu na stosowanie pestycydów.
-
Orzech włoski
Orzech jest drzewem pochodzącym z Bliskiego Wschodu, natomiast do Polski przywędrował z Bałkanów i uprawiany jest głównie w ogrodach. Archeologia potwierdza, że stosowany był już 9000 lat temu, a Grecy nazywali je „drzewem królewskim”, ponieważ zarówno leczy jak i żywi. Wszystkie części rośliny, od korzenia, aż po skorupy i przegrody nasienne zawierają czynne substancje biologiczne. Regularne spożywanie 3-4 orzechów pozwala utrzymać właściwy poziom cholesterolu oraz z powodzeniem mogą zastąpić ryby w prawidłowej diecie. Głównym surowcem zielarskim są jego liście oraz zielona, niedojrzała naowocnia.
-
Len zwyczajny
Len stosowany jest przez ludzi od ponad 5 tysięcy lat nie tylko jako roślina lecznicza, ale również jako środek kosmetyczny oraz materiał do produkcji włókien i papieru. Olej lniany jest przede wszystkim doskonałym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, -6 i -9 oraz substancji śluzowych, które są w stanie wchłonąć wodę ważącą aż 30 razy więcej. W dzisiejszych czasach nasiona (siemię lniane) uważane są za tzw. superfood.
-
Szałwia lekarska
Szałwia jest popularną, silnie aromatyczną rośliną śródziemnomorską, która w Polsce nie występuje w stanie dzikim. Znana już w czasach starożytnych, gdzie służyła jako roślina lecznicza i magiczna, symbolizująca długowieczność, dzisiaj głównie kojarzona jest z płukankami na bóle zębów. Posiada szerokie zastosowanie w lecznictwie, kosmetyce oraz jako roślina przyprawowa. Poza szałwią lekarską medycyna tradycyjna wykorzystuje także szałwię muszkatołową oraz hiszpańską. Surowcem leczniczym są ich liście, a także kwiaty.
-
Trybula ogrodowa
Trybula już w starożytnym Rzymie wykorzystywana była jako roślina zarówno przyprawowa jak i lecznicza. Nazywana jest także pietruszką francuską, ponieważ w VIII-wiecznej Francji intensywnie propagowano jej uprawę oraz została doceniona w kuchni francuskiej. Przy roztarciu ma słodki, lekko anyżowy aromat i smak kminu rzymskiego połączonego z pietruszką. Wyglądem przypomina bardzo toksyczny blekot pospolity, który wyróżnia się jedynie ostrym zapachem. Surowcem leczniczym są jej nasiona oraz ziele.
-
Przywrotnik pospolity
Przywrotnik to wieloletnia roślina lecznicza o działaniu wielokierunkowym, która przede wszystkim znalazła uznanie wśród kobiet. Medycyna ludowa stosowała go w chorobach ginekologicznych, stanach zapalnych oraz obfitych krwawieniach. Natomiast w kosmetyce doceniono jej silne właściwości ujędrniające, antycellulitowe i przeciwzmarszczkowe. Surowcem leczniczym jest ziele przywrotnika pospolitego, ale także przywrotnika polnego, który wykazuje zbliżone właściwości.